Τετάρτη 1 Οκτωβρίου 2014

Ο Μέγας Αλέξανδρος στην τέχνη

Αλεξανδρινή ποπ: Ο Αντι Γουόρχολ χάρισε στον Αλέξανδρο τα 15 λεπτά διασημότητας που δεν είχε ποτέ ανάγκη σε μια σειρά από μεταξοτυπίες τις οποίες φιλοτέχνησε το 1982, έπειτα από παραγγελία του συλλέκτη Αλέξανδρου Ιόλα.

Η φιγούρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου μαγνήτισε τους μεγάλους της τέχνης, από τον Ρούμπενς ως τον Γουόρχολ και από τον Τσαρούχη ως τον Εγγονόπουλο



Ο Μέγας Αλέξανδρος είχε πολύ συγκεκριμένες προτιμήσεις όσον αφορά την επιλογή των καλλιτεχνών που θα φιλοτεχνούσαν τη μορφή του. Σύμφωνα με πηγές των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, ο ζωγράφος Απελλής και ο γλύπτης Λύσιππος ήταν οι «imagemakers» του, όπως έχει γράψει πολύ εύστοχα η ιστορικός τέχνης Νίκη Λοϊζίδη, ομότιμη καθηγήτρια ΑΣΚΤ και επισκέπτρια καθηγήτρια στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου στη Λεμεσό. Από εκεί και πέρα, κάθε εποχή ανακάλυπτε τον δικό της Αλέξανδρο και προσάρμοζε τον προσωπικό μύθο του και την εμβέλεια των επιτευγμάτων του στις πεποιθήσεις και στις αξίες που τη χαρακτήριζαν.

Ο Αλέξανδρος νυμφίος: Ο ζωγράφος της Αναγέννησης με το όνομα Il Sodoma (κατά κόσμον Τζιοβάνι Αντόνιο Μπάτσι) αναπαριστά (περίπου το 1518) τον γάμο του Αλεξάνδρου με τη Ρωξάνη, ένα ιδιαίτερα δημοφιλές μοτίβο στην εικονογραφία της ευρωπαϊκής ζωγραφικής, εμπνευσμένο από τη ζωή του μακεδόνα βασιλιά. Δεξιά, ρωμαϊκό αντίγραφο προτομής που κατά πάσα πιθανότητα είχε φιλοτεχνήσει ο Λύσιππος το 330 π.Χ. έπειτα από εντολή-ανάθεση του ίδιου του Αλεξάνδρου – σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου.

Αντίο, παλλακίδα μου: Αλλο ένα εξαιρετικά δημοφιλές θέμα στην εικονογραφία που αφορά τον Αλέξανδρο. Οταν ζήτησε από τον ζωγράφο Απελλή να φιλοτεχνήσει το πορτρέτο της παλλακίδας του, Παγκάστης, εκείνος την ερωτεύτηκε και ο Αλέξανδρος του την παραχώρησε. Εδώ, η εκδοχή του επεισοδίου φιλοτεχνημένη από τον Τζιοβάνι Μπατίστα Τιέπολο, περίπου το 1740.

Η αξία του βασιλιά: Ο Γάλλος Αντρέ Καστέν, ένας από τους μεγαλύτερους εικονογράφους των ΗΠΑ, φιλοτέχνησε στα τέλη του 19ου αιώνα μια σειρά σχεδίων με επεισόδια από τη ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οπως η εικονιζόμενη κοπή του Γόρδιου Δεσμού.

Μπαρόκ και νεοκλασικισμός: «Ο Αλέξανδρος στέφει τη Ρωξάνη», από τον Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς

Μπαρόκ και νεοκλασικισμός: «Ο Απελλής ζωγραφίζει την Παγκάστη», του νεοκλασικιστή Ζακ-Λουί Νταβίντ

Ο Αλέξανδρος του 20ού αιώνα: «Ο Μεγαλέξανδρος με την αδελφή του τη Γοργόνα», του Μποστ. Ο Χρύσανθος Μποσταντζόγλου εμπνέεται από τη λαογραφική παράδοση και ζωγραφίζει τον στρατηλάτη με την αδελφή του, η οποία, σύμφωνα με τον μύθο, ήπιε το αθάνατο νερό και εμφανίζεται σε ναύτες για να τους ρωτήσει αν ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος. Αν εκείνοι απαντήσουν «ναι», τότε συνεχίζουν το ταξίδι τους. Αν όχι, το πλοίο τους καταποντίζεται.

Ο Αλέξανδρος του 20ού αιώνα: «Οι δύο Μακεδόνες – Μέγας Αλέξανδρος και Παύλος Μελάς» (1977), από τον Νίκο Εγγονόπουλο

Ο Αλέξανδρος του 20ού αιώνα: «Ο Θεόφιλος μεταμφιεσμένος ως Μέγας Αλέξανδρος» (1968), ζωγραφισμένος από τον Γιάννη Τσαρούχη

Οταν στις αρχές του 16ου αιώνα, για παράδειγμα, η Ρώμη ζούσε με τον φόβο της προέλασης των ισπανικών και γερμανικών στρατευμάτων, η τέχνη ανέτρεχε σε γεγονότα από την Ιστορία του μακεδόνα στρατηλάτη τα οποία αναδείκνυαν τη γενναιοδωρία του απέναντι στον ηττημένο εχθρό του. «Η οικογένεια του Δαρείου ενώπιον του Αλεξάνδρου» (1565-1560), του Πάολο Βερονέζε, σίγουρα είχε αφετηρία σε αυτή την παράδοση. Και όμως, δύο αιώνες νωρίτερα, για τον ίδιο πολιτισμό, ο Αλέξανδρος δεν ήταν ο παράφορος, ένδοξος στρατηλάτης, αλλά πρωτίστως ένας βίαιος, ανεξέλεγκτος άνθρωπος, μια κατεξοχήν αρνητική μορφή, έτσι όπως αποτυπωνόταν στα κείμενα του Πετράρχη.

Η αλήθεια είναι ότι οι καλλιτέχνες δεν ακολούθησαν κατά πόδας την κριτική διάθεση των ιστορικών και των φιλολόγων. Οι μονάρχες που ανέθεταν σε καλλιτέχνες τη ζωγραφική έργων με θέμα τον Αλέξανδρο επέλεγαν εξάλλου να ταυτίζονται με τη λαμπερή, την ένδοξη πλευρά του φιλόδοξου στρατηλάτη και ηγεμόνα.

Ο βασιλιάς Ήλιος και ο Αλέξανδρος Ιόλας

Στη Γαλλία του Λουδοβίκου ΙΔ' ο Μέγας Αλέξανδρος αποτελούσε το ιδανικό πρόσωπο που μπορούσε να παραλληλιστεί με τον βασιλιά ο οποίος θα δόξαζε τη χώρα του όπως είχε κάνει παλαιότερα ο Μακεδόνας βασιλιάς. Γι' αυτό και ο ζωγράφος του γάλου βασιλιά, Σαρλ λε Μπρεν, απεικόνισε σκηνές από το έπος του Αλεξάνδρου όπως η «Μάχη του Γρανικού» εστιάζοντας στο θάρρος και στη ρώμη του προτύπου του Λουδοβίκου.

Οι απεικονίσεις μαχών ήταν ούτως ή άλλως σταθερά δημοφιλείς, σταθερά παρούσες σε εικονογραφημένα χειρόγραφα του Βυζαντίου και της Ανατολής, ενώ εξίσου αγαπητή για τους ζωγράφους ήταν η σχέση του με την πανέμορφη Ρωξάνη, καθώς και η ιδιαίτερα φιλική σχέση του με τον ζωγράφο Απελλή. Σύμφωνα με τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, ο Αλέξανδρος δεν δίστασε να δωρίσει στον Απελλή την αγαπημένη του παλλακίδα, Παγκάστη, όταν διαπίστωσε ότι ο ζωγράφος την είχε ερωτευτεί, σκηνή που αναπαράχθηκε ευρέως στη ζωγραφική. Ωστόσο, μετά τη Γαλλική Επανάσταση η θεματολογία που αφορά το παρελθόν εγκαταλείπεται και «ο Απελλής (που) ζωγραφίζει την Παγκάστη», του Ζακ-Λουί Νταβίντ, μένει ημιτελής καθώς δεν έχει παραγγελιοδότη.

Τον 19ο αιώνα ο μύθος του Μεγάλου Αλεξάνδρου παρακμάζει και η εικόνα του συνδέεται με τον γεωγραφικό εξωτισμό των κατακτήσεών του, ενώ στον 20ό αιώνα και στην περίοδο του Μεσοπολέμου γίνεται το σύμβολο ενός «νέου πολιτισμικού (και φυλετικού) imperium». Για παράδειγμα, ο αγαπημένος γλύπτης του Χίτλερ, Αρνο Μπρέκερ, υιοθετούσε στα έργα του τις κλασικές αναλογίες και την επιθετικότητα του ανδροπρεπούς ιδεώδους που εκπροσωπούσε ο Αλέξανδρος, ενώ το τελευταίο σημαντικό έργο του ήταν ένα μνημειακών διαστάσεων άγαλμα του στρατηλάτη (1982).

Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Αλέξανδρος του Γουόρχολ, παραγγελία του συλλέκτη Αλέξανδρου Ιόλα, είναι σαφέστατα το πιο γνωστό έργο που αφορά τον βασιλιά των Μακεδόνων. Λαμπερός και μεγαλοπρεπής, μα ωστόσο άλλη μια «ιδεολογικά εκκενωμένη και ευρέως καταναλώσιμη σειραϊκή εικόνα της ποπ αρτ», σύμφωνα με την κυρία Λοϊζίδη.

πηγή: tovima.gr

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου