Θα σε κουρέψω με την ψιλή

Κούρεμα τεντιμπόηδων στην Αθήνα του 1958 - πηγή

Το κούρεμα με την ψιλή είναι τρόπος κουρέματος, που ακολουθείται από νέους κυρίως άνδρες και φαίνεται ότι έγινε εξεζητημένη μόδα, προερχόμενη από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη.



Η κόμμωση αυτή γίνεται με τη χρήση κουρευτικής μηχανής, ηλεκτρικής σήμερα, στη "νούμερο 1 σκάλα" ή και χωρίς τις λεγόμενες "προστατευτικές σκάλες", οι οποίες κανονίζουν και το μήκος της κοπής. Ανάλογα με τον τύπο της κουρευτικής μηχανής, η αρίθμηση διαφέρει. Έτσι το 1 ή το 000 σε μερικές συσκευές είναι το πολύ κοντό κούρεμα, όπου φαίνεται το δέρμα του κεφαλιού, ενώ σε άλλες αυτή η εμφάνιση γίνεται με το 3 ή και μεγαλύτερα νούμερα.

Η ονομασία με την "ψιλή" προέρχεται από την προαναφερθείσα μηχανή. Αυτή ήταν στην αρχή χειροκίνητη και έκοβε τα μαλλιά ως το δέρμα. Χρησιμοποιούνταν μέχρι το 1965 για το κούρεμα των μαθητών στα Δημοτικά Σχολεία και στα Γυμνάσια, όπου ήταν και οι περισσότερες αντιδράσεις, ανάλογα με την ηλικία τους και την τάξη που βρίσκονταν, για λόγους υγιεινής (ψείρες). Για τον ίδιο λόγο επιβλήθηκε και στους νεοσυλλέκτους στον ελληνικό στρατό, μέχρι που καταργήθηκε το 1982. Σε αρκετές χώρες, όπως στις ΗΠΑ, χρησιμοποιείται σήμερα για λόγους αποκοπής από το άτομο και καλύτερης εισαγωγής στην ομάδα, τόσο στο στρατό, στον οποίο ισχύει για τους νεοσυλλέκτους σε όλα τα Σώματα και Όπλα, όσο και στους κρατουμένους.

Ένας από τους πιο γνωστούς μύθους είναι ότι το κούρεμα αυτό αποτελεί θεραπεία για τη φθειρίαση, ωστόσο αυτό δεν είναι αποτελεσματικό. Το κούρεμα απομακρύνει τις ψείρες και τις κόνιδες, όχι όμως και τα αυγά, τα οποία είναι προσκολλημένα στις τρίχες κοντά στο δέρμα.

Η πιο κοινή ονομασία του εν λόγω κουρέματος είναι γουλί, από την ομοιότητα του κουρεμένου σύρριζα κεφαλιού με το ομώνυμο λαχανικό, που είναι λείο και γυμνό. Δεν είναι λίγες οι φορές που ως κόμμωση και εμφάνιση συγχέεται με το ξύρισμα του κεφαλιού.

Ιστορική αναδρομή
Ο τρόπος αυτός κουρέματος από τα αρχαία χρόνια ήταν ένδειξη απόλυτης υποταγής και ψυχικού καταναγκασμού εκούσιου ή ακούσιου και πρώτο ψυχολογικό σημείο εξωτερικής ένδειξης για αποδοχή της συμμετοχής σε ομάδα (στρατού, δούλων, αργότερα θρησκευτικών ταγμάτων, μοναχών κλπ.) ή παραμονής σε ορισμένο τόπο (όπως μονές, φυλακές, στρατόπεδα κλπ.) με τη γενικότερη αντίληψη ότι ο κουρεμένος με αυτόν το τρόπο "κουράς" αποτάσσεται πάσης ιδίας αυτού θέλησης και παντός εξωτερικού (εκτός ομάδας ή τόπου) κοσμικού δεσμού. Οι αρχαίοι Έλληνες τον τρόπο αυτό κουράς τον θεωρούσαν μέτρο ατιμωτικό. Χαρακτηριστικός είναι ο θρύλος του Σαμψών, του οποίου τα μακριά μαλλιά ήταν και μυστικό της δύναμής του, σύμφωνα με την Αγία Γραφή.

Θρησκεία
Οι εισερχόμενοι στο μοναχικό ή εκκλησιαστικό βίο αποδέχονται πρώτα τη σταυροειδή κουρά και στη συνέχεια την "επιπόλαιη", ολοκληρωτική, κατά την "ακολουθία του μικρού σχήματος" από ιερέα που επαναλαμβάνει: "κείρεται ο αδελφός ημών (όνομα) την κόμην της κεφαλής αυτού εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος...." κλπ.

Σχολεία
Από τις αρχές του 20ού αιώνα, το κούρεμα με την ψιλή επιβλήθηκε στους μαθητές των Δημοτικών Σχολείων, λόγω της ψείρας. Ήδη την περίοδο του Μεταξά, οι μαθητές που τον χαιρετούσαν φασιστικά ήταν "εν χρω κεκαρμένοι". Το κούρεμα αυτό στα σχολεία συχνά αναφέρεται και ως "κούρεμα στον άσο", κάτι που παραπέμπει και στο αγγλικό "zero haircut". Ειδικά τη δεκαετία του '50, τα παιδιά στο σχολείο (από τις πρώτες τάξεις μέχρι και την ογδόη του Γυμνασίου) έπρεπε να φορούν και καπέλο με κουκουβάγια, καλύπτοντας κάπως την αντιαισθητική κόμμωση, ενώ οι μαθήτριες φορούσαν ποδιές. Πολλές φορές, το κούρεμα γινόταν όχι σε κουρεία αλλά στην αυλή του σχολείου, είτε από τον ίδιο το δάσκαλο είτε από τους μεγαλύτερους μαθητές προς τους μικρότερους. Επίσης, δεν ήταν λίγες φορές που προκαλούσε πόνο. Από τη μεριά των μαθητών, ειδικά των μεγαλυτέρων τάξεων, υπήρξαν αντιδράσεις, που έφτασαν και σε μαθητικές απεργίες. Το 1958 ο Υπουργός Παιδείας Βογιατζής υπέγραψε εγκύκλιο, βάσει της οποίας "η εν χρω κουρά των μαθητών στα σχολεία καθίστατο μη υποχρεωτική". Το μέτρο ίσχυσε αρχικά μόνο στα Γυμνάσια της Αθήνας και τέθηκε θέμα "φιλοτίμου" των μαθητών στα σχολεία της επαρχίας. Στις 11 Μαΐου του 1965 επιβλήθηκε η κατάργηση των κανονισμών αυτών. Όπως έγραψε ο Τύπος της εποχής: Τερματίστηκε η βασιλεία της "κουκουβάγιας", της "μαύρης ποδιάς" και της "κουράς εν χρω" που βασάνιζαν το μαθητόκοσμο. Ο υπουργός Παιδείας Γεώργιος Παπανδρέου έδωσε εντολή προς τις Εκπαιδευτικές Αρχές να ανακοινώσουν στα σχολεία τα νέα μέτρα που αποφασίστηκαν για την εξωτερική εμφάνιση των μαθητών και μαθητριών. Συγκεκριμένα, αποφασίστηκε η αλλαγή στο χρώμα που είχαν οι ποδιές των μαθητριών σε χρώμα ουρανί. Επίσης, καταργήθηκε για τους μαθητές το υποχρεωτικό κούρεμα "εν χρω", δηλαδή το κούρεμα με την ψιλή μηχανή. Τέλος, μαθητές και μαθήτριες θα έπρεπε να φορούν μικρή κονκάρδα ενδεικτική της μαθητικής ιδιότητάς τους.

Στρατός
Η αυστηρή νοοτροπία του στρατιωτικού συστήματος επέβαλε το κούρεμα με την ψιλή μηχανή στους νεοσυλλέκτους στρατιώτες, τόσο για λόγους υγιεινής όσο και ως τιμωρία. Η ψείρα ήταν ο κύριος λόγος που επέβαλε την εν χρω κόμμωση στους φαντάρους, ακόμα και μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήταν επίσης, όπως φαίνεται, και ένα "καψώνι" που οι παλιοί στρατιώτες επεφύλασσαν στους νεοσύλλεκτους. Κατά κύριο λόγο, ταυτίστηκε με την ποινή. Έτσι, ακόμα και στη δεκαετία του ' 80, όποιος οπλίτης τιμωρούνταν με αυστηρά φυλάκιση ή και εγκλεισμό σε πειθαρχείο, τον κούρευαν σύρριζα. Το κούρεμα ως τη ρίζα καταργήθηκε στις 25 Ιουνίου 1982. Με τη διαταγή του 1982 επιτρεπόταν στους νεοσυλλέκτους να έχουν μαλλιά μέχρι 4 πόντους (4 εκ.). Είναι χαρακτηριστικό ότι οι νεοσύλλεκτοι άλλων χωρών, όπως οι ΗΠΑ και η Ρωσία διατηρούν το κούρεμα αυτό. Ιδιαίτερα στις ΗΠΑ το ξύρισμα του κεφαλιού, και ιδιαίτερα του πλαϊνού μέρους του, είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο, αφού με αυτόν τον τρόπο προσαρμόζεται στο κεφάλι καλύτερα η αντιασφυξιογόνα μάσκα που χρησιμοποιείται συχνά στον αμερικάνικο στρατό.

Σωφρονισμός
Το κούρεμα με την ψιλή χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν ως ποινή, που ανάγει στο ατιμωτικό κούρεμα των συλληφθέντων στο Μεσαίωνα, που γινόταν τελετουργικά και μπροστά σε κοινό ("μπερλίνα"). Στους νεότερους χρόνους εφαρμόσθηκε ως μέσον διαπόμπευσης και εξευτελισμού. Ειδικότερα στην Ελλάδα, το κούρεμα αυτό αποτέλεσε κατασταλτικό μέσο για τους μάγκες και τους κουτσαβάκηδες. Με εντολή του διευθυντή της Αστυνομίας Μπαϊρακτάρη, το 1893, έκοβαν σύρριζα τα μαλλιά των κουτσαβάκηδων και τους έσκιζαν και τα μανίκια από τα σακάκια τους. Ιδίως όμως με τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου εφαρμόσθηκε η μέθοδος αυτή κυρίως εναντίον των γυναικών που είχαν συνάψει σχέσεις ή συνεργάσθηκαν με μέλη των εχθρικών δυνάμεων κατοχής. Τέτοιες περιπτώσεις διαπόμπευσης με κουρά δωσιλόγων ή προδοτών, που κατέδιδαν τους αντιστασιακούς στον εχθρό, στην Ελλάδα υπήρξαν ελάχιστες, ιδίως γυναικών του υποκόσμου, σε αντίθεση με τη Γαλλία που σχεδόν σε όλες τις πόλεις σημειώθηκε αντιστρόφως ανάλογα μεγάλος αριθμός τέτοιων φαινομένων.

Αλλά και λίγα χρόνια αργότερα, μετά τη λήξη του πολέμου, το 1958 στην Ελλάδα η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε τον περιβόητο νόμο, το Νόμο 4000, διά του οποίου η αστυνομία χρησιμοποίησε το κούρεμα αυτό ως μέσο καταστολής για τους νεαρούς ταραχοποιούς της εποχής εκείνης, τους λεγόμενους "τεντιμπόηδες", οι οποίοι έριχναν γιαούρτια ή φρούτα σε περαστικούς (συνήθως γυναίκες) και επιδίδονταν σε βανδαλισμούς. Έτσι στις 3 Σεπτεμβρίου του 1958 οι πρώτοι τέσσερις νεαροί οδηγήθηκαν στην Ασφάλεια όπου οι αστυνομικοί τους κούρεψαν με την ψιλή και στη συνέχεια τους περιέφεραν μπροστά στους εμβρόντητους περαστικούς, με χειροπέδες και με κρεμασμένη στο λαιμό πινακίδα, που έγραφε "Είμαι τεντιμπόης και έριξα γιαούρτι σε γυναίκα". Επίσης, τους έσκισαν τα ρεβέρ των παντελονιών τους. Αυτή ήταν η πρώτη εφαρμογή του προβλεπόμενου μέτρου, το οποίο προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις, ακόμα και ηρωοποίηση των τεντιμπόηδων. Στην ταινία του Γιάννη Δαλιανίδη "Νόμος 4000" παρουσιάζεται μια σκηνή κατά την οποία ένας νεαρός μαθητής (ο ηθοποιός Θάνος Παπαδόπουλος) γιαουρτώνει τον καθηγητή του αλλά συλλαμβάνεται από την αστυνομία και κουρεύεται με την ψιλή. Στη συνέχεια, διαπομπεύεται στους δρόμους, με τον παραπάνω τρόπο.

Η δικτατορία Παπαδόπουλου χρησιμοποίησε επίσης την ψιλή μηχανή στα κεφάλια των χίπηδων, των νέων Ελλήνων - φοιτητών κυρίως - που είχαν μακριά μαλλιά. Με διαταγή του Υπουργού Παιδείας Παπακωνσταντίνου (1968), οι μακρυμάλληδες μαθητές θα κουρεύονταν "γουλί" και οι μαθήτριες θα έπρεπε να δένουν τα μαλλιά τους με θαλασσιά συνήθως κορδέλα. Επίσης, η αστυνομία έκοβε σύρριζα τα μαλλιά των ιερόδουλων και πολλών κρατουμένων. Αυτό επεκτάθηκε αργότερα και στους φοιτητές που συλλαμβάνονταν για αντιχουντική δράση και τους διέκοπταν την αναβολή από το στρατό.

Μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο, οι αρχές εφάρμοζαν το κούρεμα αυτό στους εξόριστους αριστερούς στη Μακρόνησο και αλλού, κυρίως για λόγους ταπείνωσης.

Σημειώνεται ότι σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Ρωσία το κουρεμένο τελείως κεφάλι είναι "σήμα κατατεθέν" σε φυλακές κυρίως νεαρών ατόμων. Στη Ρωσία μάλιστα εφαρμόζεται και σε τροφίμους ψυχιατρικών ιδρυμάτων.

Άλλες ονομασίες

• απόκαρσις εν χρω (=εκκλησ. κούρεμα γουλί) (βυζαντινή ποινή)
• κατακούρι
• κουρά εν χρω (αρχαία ελληνικά, σημαίνει σύρριζα με το δέρμα)
• κούρεμα γλόμπος ή "κούρεμα λουξ" (από το lux = φως)
• κούρεμα γουλί
• κείρειν την κόμην (εκκλησιαστική) και "ποινή της κειρίας"
• κούρεμα σύρριζα
• κούρεμα "στον άσο"
• κούρεμα "στον πάτο" ή "από τον πάτο" ή "στην πέτσα"
• κουτρούλης (πιθανότατα από το κουτροτρούλης, που η κούτρα του (δηλ. το κεφάλι) είναι σαν τον τρούλο της εκκλησίας)
• ξυρισμένο κεφάλι (παρ' όλο που σημαίνει και στη κυριολεξία, δηλ. τη χρήση ξυραφιού- γίνεται σύγχυση)

Το κούρεμα με την ψιλή στη λογοτεχνία και στις τέχνες
Στη λογοτεχνία πολλά είναι τα έργα που αναφέρουν, περιγράφουν ή και τιτλοφορούνται με το εν λόγω κούρεμα. Επίσης, στον κινηματογράφο, πολλές ελληνικές ταινίες εστιάζουν στην τιμωρητική και ατιμωτική σημασία του κουρέματος, όπως στο "Νόμο 4000".

Βιβλία

• Ένα σακί μαλλιά, Π. Καλλιότσου (βασισμένο σε αληθινή ιστορία, τα παιδιά σε ένα νησί συμπαραστέκονται στο συμμαθητή τους όταν χάνει τα μαλλιά του από ασθένεια και κουρεύονται με την ψιλή, όπως και ο δάσκαλος)
• Κεκαρμένοι , Ν. Κάσδαγλη (περιγράφεται η ιστορία των κουρεμένων νεοσυλλέκτων του στρατού)
• Κούρεμα εν χρω..., Ιωάννη Αθανασάκη (2002) (περιγράφεται η ζωή στα Χανιά τη δεκαετία του ' 40)
• Το Νούμερο 31328, Ηλία Βενέζη (περιγράφεται το βαθύ κούρεμα των αιχμαλώτων Ελλήνων στα τουρκικά στρατόπεδα εργασίας)
• Ο Εργένης, του Βαγγέλη Ραπτόπουλου (το κούρεμα ως αυτοτιμωρία, περιγράφεται καλύτερα στην ομώνυμη ταινία)

Ελληνικές ταινίες

• "Νόμος 4000" (στην ταινία αυτή του Δαλιανίδη, περιγράφεται η τιμωρία των νεαρών ταραχοποιών, με κούρεμα στην Ασφάλεια)
• "Είναι ένας τρελλός, τρελλός... Βέγγος" (ο κουρέας του στρατού Θανάσης Βέγγος διαφημίζεται, καθώς έχει ειδικότητα "κτηθείσα εν τω στρατεύματι"). Απεικονίζεται σε μια σκηνή της ταινίας το στρατιωτικό κούρεμα των Ελλήνων νεοσυλλέκτων.
• "Ζ" (του Κώστα Γαβρά), 1969 (η ελληνική αστυνομία, την περίοδο της χούντας κουρεύει τους ταραξίες χίπυς φοιτητές).
• "Ο εργένης" (του Ν. Παναγιωτόπουλου) (στην ταινία αυτή του 1996, ο Στράτος Τζώρτζογλου, σε στιγμή απελπισίας κουρεύεται ο ίδιος και μόνος του με την ψιλή μηχανή και τελικά αυτοκαταστρέφεται)[23]
• "Οι Κεκαρμένοι (Κουρεμένα Κεφάλια)" του Δημήτρη Μακρή, ταινία του 1986 (από το βιβλίο του Νίκου Κάσδαγλη). Και εδώ παρουσιάζεται η στρατιωτική ζωή του παλιού καιρού.

Ξένες ταινίες
Σύρριζα, ταινία του Σαμ Μέντες, 2005. Παρουσιάζεται το κούρεμα των Αμερικανών πεζοναυτών και δίνει το όνομά του και στον τίτλο του έργου, από το "βαζοκέφαλος" , ομοιότητα του κεφαλιού με καπάκι από βάζο.

από: el.wikipedia.org