Οι γιορτές της Παναγίας

Παναγία η Εκατονταπυλιανή, Πάρος - πηγή

Οι αφίσες ανακοινώνουν τα προφανή: πανηγύρια ανά την Ελλάδα -και ιδίως στο Αιγαίο- προς τιμήν της Παναγίας. Από την άλλη, γίνονται πανηγύρια που δεν χρειάζονται την άνωθεν χειροποίητη προβολή, αλλά είναι ξακουστά και ταξιδεύουν από στόμα σε στόμα -σαν το καθιερωμένο ραντεβού όπου ντόπιοι και «εναλλακτικοί» γίνονται ένα σε χορούς κυκλωτικούς. Η μεγαλύτερη γιορτή των Ελλήνων πάντως, εντός του σκληρού πυρήνα των διακοπών, είναι συνώνυμη των προσκυνημάτων και όχι μόνο σε large μονές σαν αυτή της Τήνου. Ο Δημήτρης Ν. Μανιάτης επέλεξε πανηγύρια και προσκυνήματα από όλη την Ελλάδα.



Προσκυνήματα

Μεγαλόχαρη Τήνου
Ένα κράμα ήχων. Ένα κράμα που, ακόμη και αν ανήκετε στους πιο επιφυλακτικούς για την πίστη και τη θρησκεία, δεν μπορεί να σας αφήσει ασυγκίνητους. Μιλώ για τη μουσική των ψαλμών που ανακατεύεται αλλόκοτα με τις ικεσίες, τις παρακλήσεις και τις φωνές των απελπισμένων, αλλά και τις χαρούμενες ιαχές των ευγνωμονούντων ταυτόχρονα. Είναι πρωί, στην πόλη της Τήνου, και μόλις περνάει η λιτανεία εν πομπή της θαυματουργής εικόνας της Μεγαλόχαρης προς την πλατεία Παντάνασσας, με τη Φιλαρμονική του Δήμου, αγήματα του Ναυτικού και χιλιάδες κόσμο από όλη την Ελλάδα. Ο Δεκαπενταύγουστος στην Τήνο διατηρεί τη δική του μεγαλοπρέπεια και συγκεντρώνει χιλιάδες φλας, ενώ μεγάλη γιορτή γίνεται βέβαια και κατά τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Η 15η Αυγούστου καθιερώθηκε με το βασιλικό διάταγμα της 1ης Δεκεμβρίου 1836 και περιλαμβάνει δύο σκέλη: το στρατιωτικό και το θρησκευτικό. Και, πάνω απ όλα, το κοσμικό, με την ασύγκριτη συμμετοχή του κόσμου, τα τάματα, την πίστη (με όλες τις υπερβολές) και την ιερότητα της λαμπρής ημέρας.

Παναγία Εκατονταπυλιανή Πάρου
Ο ναός «υψώνεται κοντά στη θάλασσα και μέσα στο γαλάζιο τ' ουρανού σαν κατάλευκο αραβικό ανάκτορο» έγραψε ο Κώστας Ουράνης στα «Ταξίδια» του στο «Ελεύθερον Βήμα» και η πρώτη εικόνα της Εκατονταπυλιανής (ή και Καταπολιανής) στην Παροικιά παραμένει απαράλλακτη, αφού αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα παλαιοχριστιανικά μνημεία στην Ελλάδα. Όπως και να 'χει, το «κάδρο» της Εκατονταπυλιανής αποτελεί σταθερά στην εξίσωση της Πάρου. Και αξίζει τον Δεκαπενταύγουστο να γίνεις και εσύ μέρος του.

Εικοσιφοίνισσα Καβάλας
Η Ιστορία αναφέρει πως το 1917 έφτασε στο μοναστήρι βουλγαρικός στρατός με τέσσερις αξιωματικούς-αρχηγούς που ήθελαν να συλήσουν την εικόνα της Θεοτόκου. Ο ένας από αυτούς που άγγιξε την εικόνα τινάχτηκε στη μαρμάρινη κολόνα και από το χτύπημα πέθανε αμέσως. Το αίμα, η μπότα και το πιστόλι του έμειναν αποτυπωμένα στα μάρμαρα του δαπέδου της εκκλησίας! Με τον παραπάνω θρύλο να την ακολουθεί, η Μονή της Εικοσιφοίνισσας είναι χτισμένη ανάμεσα στις καταπράσινες κορυφές του Παγγαίου και μοιάζει να κρύβεται κάτω από τις οξιές. Το γυναικείο μοναστήρι υπέστη πολλές καταστροφές, όπως αυτή του 1507 από τους Τούρκους, αλλά και από τους Βούλγαρους κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα. Και συνεχίζει να προσελκύει χιλιάδες επισκέπτες τον Δεκαπενταύγουστο.

Λιαουτσάνισσα Κύμης
Η προσφορά του απολαυστικού στιφάδου που γίνεται στον Οξύλιθο υπήρξε έθιμο που ξεκίνησε τον Δεκαπενταύγουστο με επίκεντρο τον ναό της Παναγίας της Λιαουτσάνισσας, αλλά διατηρήθηκε στο παραπάνω χωριό, που μάλιστα γιορτάζεται προς τιμήν του δικού τους ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου. Μάλιστα, αν βρεθείτε εδώ αυτές τις ημέρες, αξίζει να θυμάστε πως μαγειρεύονται επτά τόνοι στιφάδο και πάνω από 200 καζάνια μπαίνουν στη φωτιά, στον περίβολο της εκκλησίας. Ο ναός της Παναγίας της Λιαουτσάνισσας στην Κύμη διατηρεί βέβαια τη δική του μεγαλοπρέπεια και γιορτάζει λαμπρά επίσης στις 15 Αυγούστου.

Παναγιά Σουμελά Ημαθίας
Η μονή που δεσπόζει στις πλαγιές του Βερμίου, κοντά στο χωριό Καστανιά, μπορεί να αποτελεί εγχείρημα αναβίωσης της παλιάς Μονής Σουμελά του όρους Μελά στην Τραπεζούντα, έχει όμως τη δική της σημειολογία για τον ποντιακό ελληνισμό. Κάθε χρόνο μάλιστα, στις 15 Αυγούστου, οι πιστοί συρρέουν για να προσκυνήσουν τη θαυματουργή εικόνα, κατασκηνώνουν δε στην περιοχή κατά εκατοντάδες.

Παναγία Καστριανή Κέας
Τα πολλά κελιά της Μονής της Καστριανής στην Κέα έχουν δημιουργηθεί για τις ανάγκες των εκατοντάδων πανηγυριστών που φτάνουν για να συμμετάσχουν στον εορτασμό της 15ης Αυγούστου. Μεγάλο πανηγύρι βέβαια γίνεται και στα Εννιάμερα, ενώ η μικρή απόσταση από την Αττική κάνει όλο και περισσότερο κόσμο κοινωνό των λαμπρών ημερών. Το μικρό εκκλησάκι που χτίστηκε στον τόπο της εύρεσης της εικόνας της Κοίμησης, στο Καστρί, διατηρείται ως σήμερα. Όπως και η ατμόσφαιρα του τοπίου και των ημερών. Ένας καμβάς αντάμωσης των απανταχού Τζιωτών και των ξένων επισκεπτών του νησιού.

Αγία Θαλασσινή Άνδρου
Δεν έχει τους μεγαλοπρεπείς όγκους άλλων εκκλησιών και μοναστηριών του Αιγαίου. Δεν ζώνεται με θρύλους και προφορικές παραδόσεις. Έχει όμως όλα εκείνα τα στοιχεία που ύμνησε ο Οδυσσέας Ελύτης (ιστορική έχει μείνει η φωτογραφία του ποιητή να ποζάρει στο αυλιδάκι της εκκλησίας), που θαύμασε ο Λε Κορμπυζιέ, που αποκωδικοποίησε ο Άρης Κωνσταντινίδης. Έχει το λιτό και το απέριττο του κυκλαδικού πολιτισμού. Το ξωκλήσι της Αγίας Θαλασσινής της Άνδρου είναι αφιερωμένο στην Παναγία και δεσπόζει πάνω σε έναν βράχο, στην περιοχή της Πλακούρας, στην είσοδο του λιμανιού της Χώρας.

Χάρου Λειψών
Αν σας παραξενεύει το όνομα της Μονής Χάρου των Λειψών, να θυμάστε πως όλα έχουν την ερμηνεία τους. Και αυτή δεν είναι άλλη από το παράδοξο γεγονός πως στην εικόνα του ναού η Παναγία κρατάει τον Υιό της ως εσταυρωμένο και όχι βρέφος! Σύμφωνα με την παράδοση, από τον Απρίλιο του 1943 και κάθε χρόνο, στα Εννιάμερα της Παναγίας ανθίζουν οι κρίνοι που πλαισιώνουν την εικόνα και έχουν ήδη ξεραθεί από mv εορτή του Ευαγγελισμού. Το γεγονός γιορτάζεται δεόντως με γλέντι, μουσική και φαγητό (ιδίως τοπικές γεύσεις).

Παναγιά Κάστρου Λέρου
Στη δυτική πλευρά του Κάστρου του Παντελίου στέκει η Εκκλησία της Παναγιάς, το σύμβολο της Λέρου. Το μεγαλύτερο πανηγύρι γίνεται τον Δεκαπενταύγουστο, με πλήθος προσκυνητών, και το γλέντι απλώνεται σε όλο το νησί. Σύμφωνα με την παράδοση, μία εικόνα της Παναγίας (που έφτιαξε ο Ευαγγελιστής Λουκάς) εμφανίστηκε στην πυριτιδαποθήκη του Κάστρου ανάμεσα σε δύο αναμμένες λαμπάδες, παρά τις προσπάθειες του τούρκου αγά για την απομάκρυνσή της. Προς τιμήν της ανοικοδομήθηκε ναός στον ίδιο τόπο και έγινε το προσκύνημα όλου του νησιού.

Πανηγύρια

Πανηγύρια Ολύμπου και Μενετών Καρπάθου
Ο Ναός της Θεοτόκου στις Μενετές είναι μία από τις σημαντικότερες εκκλησίες της Καρπάθου. Εδώ, λοιπόν, στον εσπερινό του Δεκαπενταύγουστου ακούγονται μοναδικά τα εγκώμια της Παναγίας και την επομένη της γιορτής τηρείται το έθιμο «ικάντο», όπου πωλούνται με δημόσιο πλειστηριασμό τα αφιερώματα των προσκυνητών στην Παναγία. Στο τελετουργικό της ημέρας της γιορτής και την επομένη ξεχωριστή θέση κατέχει το γλέντι. Ανάμεσα στους ήχους της λύρας και του λαούτου, των μαντινάδων και των τραγουδιών της τάβλας, θα φάτε το παραδοσιακό πιάτο του πανηγυριού: το κόκκινο πιλάφι και το κοκκινιστό κρέας. Από την άλλη, η εκκλησία της Ολύμπου της Καρπάθου στις 15 Αυγούστου γιορτάζει στο πιο τρανό πανηγύρι, που κρατά πεισματικά τη λαμπρότητα και τον παλιό παλμό. Οι παραδοσιακοί μουσικοί και οι χορευτές με τις τοπικές τους ενδυμασίες δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό και τα γλέντια κρατούν ως τα χαράματα.

Πανηγύρια Ικαρίας
Ακαμάτρα, όπου θα γευτείς αγριοκάτσικο βραστό με ζουμί και Καραβόσταμο. Γιαλισκάρι, Κουνιάδοι και Λαγκάδα, κάτω από θεόρατους πλάτανους. Χριστός Ραχών, Περδίκι, Παναγιά και Μονοκάμπι: Τα πανηγύρια της Ικαρίας κρατούν την πρωτιά τις ημέρες του Δεκαπενταύγουστου και τυλίγονται με τη δική τους μυθολογία, σημειολογία και υπερβολή. Είτε από τη μεριά του Εύδηλου είτε από τη μεριά Αγίου Κήρυκου, στα μικρά και μεγάλα πανηγύρια της Ικαρίας έχουν γραφτεί διδακτορικά, έχουν καταναλωθεί τόνοι κρασιού, έχει χυθεί τόνος ιδρώτα για τους ικαριώτικους δαιμονισμένους χορούς. Μα πάνω απ’ όλα είναι η μοναδική ευκαιρία όπου θα δείτε «γκρούβαλους» και ντόπιους σε διονυσιακό ντελίριο. Για χάρη της Παναγίας πάντα.

Τουρλιανής Μυκόνου
Δεν είναι το πιο αρχετυπικό πανηγύρι (όπως της Αγίας Άννας Μυρσίνης ή της Αγίας Κυριακής Δήλου), έχει όμως τους δικούς του συμβολισμούς και σημαίνει πολλά για την τοπική μυκονιάτικη κοινωνία. Το πανηγύρι της Τουρλιανής στην Άνω Μερά γίνεται τον Δεκαπενταύγουστο, αλλά και τα Εννιάμερα. Τα καφενεία και οι ταβέρνες της πλατείας του χωριού γεμίζουν, συγκροτήματα νησιωτικών ακουσμάτων πιάνουν το τραγούδι σε εξέδρα στο κέντρο και το γλέντι λίγο πριν από το σούρουπο ξεκινάει.

Πέρα Παναγιάς Κάσου
Το πανηγύρι της Πέρα Παναγιάς στην Κάσο είναι από τα πιο αναλλοίωτα πανηγύρια του Αιγαίου. Ραντεβού των ξενιτεμένων Κασιωτών αλλά και των φίλων του νησιού που έτυχε να το ζήσουν μία φορά, γίνεται τον Δεκαπενταύγουστο στο παλιό χωριό καραβομαραγκών και καπεταναίων, την Παναγία. Εδώ ακόμη στρώνονται οι τεράστιες τάβλες για να φάνε με τη σειρά πρώτα οι γυναίκες και τα παιδιά και μετά οι άνδρες. Τα πιάτα, το κρασί και το ψωμί φτάνουν στη «σάλα» χέρι με χέρι. Τα σερβίρουν οι άνδρες, οι οποίοι φορούν μια ειδική άσπρη ποδιά. Μετά το φαγητό αρχίζει το γλέντι που κρατά μέχρι να υπάρχει όρεξη. Πολύ, όπως καταλάβατε.

Κύθνου
Τα πανηγύρια της Κύθνου διατηρούν κάτι από την ταυτότητα του νησιού. Προτείνονται σε μυημένους, αφού είναι από τα αυθεντικότερα του Αιγαίου, και το «διονυσιακό» γλέντι εδώ δεν έχει τέλος. Είτε στο πανηγύρι της Παναγίας του Νίκους, είτε στην Κανάλα (που είναι και το μεγαλύτερο), είτε στην Παναγία τη Στρατηλάτισσα, θα δείτε να χορεύουν τον αξεπέραστο θερμιώτικο μπάλο και θα φάτε γεμιστές ντομάτες και Ψητό κρέας, υπό τον ήχο τοπικών και όχι μόνο ακουσμάτων.

Ο Παντελής Θαλασσινός μιλάει για τα πανηγύρια στη Σέριφο
«Αν λείψουν τα πανηγύρια, θα μείνουμε μόνο με τα Ηρώδεια και τους συναυλιακούς χώρους. Και όμως, στα πανηγύρια διασκεδάζουμε όλοι μαζί, αναβιώνει μια αίσθηση της κοινότητας, ενώ πολλοί ξενιτεμένοι από τους τόπους τους τα έχουν ως σημεία αναφοράς. Πηγαίνω φανατικά στα πανηγύρια της Χίου και της Σερίφου, αλλά και αλλού. Μάλιστα είμαι κτήτορας στην Εκκλησία της Αγίας Θέκλας στη Σέριφο και την παραμονή της 23ης Σεπτεμβρίου πηγαίνω πάντα εκεί. Οι παιδικές μου αναμνήσεις από τα πανηγύρια της Σερίφου είναι πολύ γλυκές, όταν πηγαίναμε παιδάκια με τη μάνα μου αποβραδίς και κοιμόμασταν στον περίβολο ή μέσα στην εκκλησία, όταν κρυώναμε. Και περιμέναμε να ξημερώσει για τη Λειτουργία».

πηγή: ΒΗΜagazino