Είχαν οι αρχαίοι ΔΝΤ;

Εκδηλώσεις για τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς με θέμα τις κρίσεις



Μπορεί στον αρχαίο ελληνικό κόσμο ο όρος οικονομία να ταυτιζόταν με τη διαχείριση του νοικοκυριού. Η δημοσιονομική πολιτική μπορεί να ήταν υποτυπώδης και οι πόλεις - κράτη να μη γνώριζαν την έννοια του προϋπολογισμού. Ποιος είπε όμως πως δεν αντιμετώπιζαν οικονομική κρίση και δεν έρχονταν αντιμέτωποι με νομισματικά προβλήματα;

«Επικοπές νομισμάτων, δηλαδή χτύπημα μιας νέας σφραγίδας σε παλαιότερο νόμισμα το οποίο αποσυρόταν ώστε να επικαιροποιηθεί και να αναβαθμιστεί, ή εκδόσεις έκτακτης ανάγκης, όπως κοπή χρυσών νομισμάτων μέσα στα χαλεπά χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου από την Αθήνα που ώς τότε δεν είχε ξανακόψει χρυσά είναι μερικές μόνο από τις λύσεις που υιοθετούνταν στην αρχαιότητα» λέει στα «ΝΕΑ» η καθηγήτρια Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Αικατερίνη Λιάμπη, η οποία θα δώσει διάλεξη το Σάββατο στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αρτας και την Κυριακή στο Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Νικόπολης.

Πρόκειται για μόνο μία από τις 24 και πλέον προγραμματισμένες εκδηλώσεις σε ισάριθμα μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, σε πολλά μέρη της Ελλάδας, που διοργανώνει το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού στο πλαίσιο του εορτασμού των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Φέτος το θέμα είναι «Κρίσεις, συνέχειες και ασυνέχειες στην Ιστορία» και στο επίκεντρο θα βρεθούν οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές, ιδεολογικές κρίσεις, οι οποίες θα παρουσιαστούν κυρίως το Σαββατοκύριακο μέσα από θεματικές ξεναγήσεις, ομιλίες, περιοδικές εκθέσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα, και δωρεάν είσοδο σε όλους τους χώρους.

«Οι προϋποθέσεις για μία ενιαία νομισματική πολιτική, που ανάλογη δεν είχαν γνωρίσει ποτέ στο παρελθόν η περιοχή γύρω από τη λεκάνη της Μεσογείου και η ασιατική ενδοχώρα, δημιουργήθηκαν όταν ο Μέγας Αλέξανδρος διείσδυσε στο περσικό κράτος και καρπώθηκε τις τεράστιες ποσότητες χρυσού και αργύρου που κατείχε ως παθητικά κεφάλαια και άρχισε να τις ρευστοποιεί, ρίχνοντας στις αγορές πολυάριθμα νομίσματα» εξηγεί η κ. Λιάμπη.

«Μία ρηξικέλευθη αλλαγή συνέβη όταν ο βασιλεύς πραγματοποίησε τη νομισματική μεταρρύθμιση, αποφασίζοντας να προσαρμόσει τα βάρη των αργυρών νομισμάτων του στο ήδη διαδεδομένο αττικό σύστημα βάρους, με αναλογία αξίας χρυσού προς άργυρο 1 προς 10. Ο Αλέξανδρος πέτυχε έτσι να διευρύνει τα όρια της οικονομίας του, να παραγκωνίσει το προσφιλές στις αγορές νόμισμα της Αθήνας και να ρίξει και την τιμή του χρυσού. Το αλεξάνδρειον τετράδραχμο έγινε στο εξής βασική ρήτρα τιμών και, αιφνιδίως, κατέκλυσε τις «διεθνείς» αγορές.

Η πτώση του τετράδραχμου

Από τα ψηλά στα χαμηλά βρέθηκε ένα από τα ισχυρότερα νομίσματα της αρχαιότητας, το ασημένιο αθηναϊκό τετράδραχμο (φωτογραφία) - αντίστοιχο του ευρώ καθώς κυκλοφορούσε από την Αίγυπτο και τη Σικελία ως τη Βακτρία. Μετά την αποτυχία της Σικελικής Εκστρατείας το 413 π.Χ. τα έσοδα της Αθήνας έπεσαν κατακόρυφα και πολλοί δούλοι από τα μεταλλεία του Λαυρίου αυτομόλησαν στους Λακεδαιμονίους, μειώνοντας τα αποθέματα αργύρου. Το 406 π.Χ. η Αθήνα αναγκάστηκε να κόψει υπόχαλκα, δηλαδή κέρματα με αργυρό περίβλημα και χάλκινο πυρήνα, γνωστά και ως πονηρά χαλκία.

Ιστορίες κρίσης, διαφθοράς και χρεοκοπίας
Οικονομικές υφέσεις έχουν καταγραφεί πολλές στην ιστορία της Ελλάδας. Και στην αρχαιότητα και στη ρωμαϊκή εποχή και στο Βυζάντιο. Οπως υπήρξαν και εξόφθαλμες περιπτώσεις διαφθοράς, πτωχεύσεων, πληθωρισμού, ακόμη και κόλπων για τον εξευμενισμό όσων μετά την κρίση αναλάμβαναν τις τύχες του λαού. Μια σειρά εκπαιδευτικών προγραμμάτων (με ελεύθερη είσοδο) σε μουσεία όλης της Ελλάδας θα μας μυήσουν το Σαββατοκύριακο σε λιγότερο γνωστές κρίσεις

Μια φορά κι έναν καιρό, στη Ρωμαϊκή Θεσσαλονίκη του 1ου π.Χ. αιώνα, λίγο μετά τη ναυμαχία του Ακτίου που έδωσε τέλος στον εμφύλιο πόλεμο των Ρωμαίων μεταξύ του «δυτικότροπου» Οκταβιανού Αυγούστου και του «Ανατολίτη» Μάρκου Αντώνιου, οι Θεσσαλονικείς αναζητούσαν τρόπους να εξευμενίσουν τον νικητή Οκταβιανό καθώς κατά τη διάρκεια του πολέμου είχαν υποστηρίξει τον αντίπαλό του.

Τι να κάνουν (που δεν είχαν προβλέψει έγκαιρα τον νικητή, να τά 'χουν καλά μαζί του και πλέον βρίσκονται σε δυσμένεια), βρίσκουν στην περιοχή της Μηχανιώνας έναν ολόκληρο αρχαϊκό ναό αφιερωμένο στην Αφροδίτη και τον μεταφέρουν στο κέντρο της πόλης - στη σημερινή Πλατεία Αντιγονιδών.

Διότι ο «δυτικότροπος» Οκταβιανός ήταν «απόγονος» των Ιούλων και του Ιούλιου Καίσαρα και ο ναός της Αφροδίτης από τη Μηχανιώνα (πρώην Αίνεια) φέρεται ότι είχε αναγερθεί από τον Αινεία (τον γιο της Αφροδίτης από την Τροία) ο οποίος στη συνέχεια ταξίδεψε δυτικά, έζησε στην περιοχή της Ρώμης και θεωρούνταν ο γενάρχης των Ρωμαίων...

Γιατί κάποτε στις κρίσεις, όπως αυτή στη Θεσσαλονίκη του 31 π.Χ., η λύση είναι το «γλείψιμο» του ισχυρού που καθορίζει τις τύχες. Κάτι σαν το σημερινό ΔΝΤ και την τρόικα...

Στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για μαθητές της ΣΤ' Δημοτικού που θα πραγματοποιηθεί από σήμερα έως και την Κυριακή στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, οι συμμετέχοντες πρώτα θα κληθούν να βρουν λύση στο πρόβλημα: τρόπους εξευμενισμού του νέου ισχυρού άρχοντα. Κι ύστερα θα τους πουν ποια λύση έδωσαν οι πρόγονοί τους Θεσσαλονικείς - ρωμαίοι υπήκοοι τότε - και θα τους δείξουν και τα αγάλματα που φιλοτέχνησαν προς τιμήν του Οκταβιανού - ορισμένα μάλιστα τα έστησαν μέσα στον ναό της Αφροδίτης. Ηταν άλλωστε τόσο ογκώδης που τα χωρούσε: το ύψος κάθε κίονα του εξάστηλου ναού ήταν επτά μέτρα!

«Δεν ξέρω πώς θα το λέγαμε σήμερα... Οι κινήσεις πάντως των Θεσσαλονικέων του 1ου αιώνα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν πολιτική διπλωματία για την αντιμετώπιση της κρίσης» σημειώνει, μιλώντας στα «ΝΕΑ», ο επικεφαλής των εκπαιδευτικών προγραμμάτων στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χρήστος Γκατζόλης.

Εριδες και φόνοι
Κάπου δέκα αιώνες μετά, στα χρόνια του βασιλιά Θεόφιλου, στη Θεσσαλονίκη η έριδα της Εικονομαχίας δίχαζε τη βυζαντινή (τότε) κοινωνία. Και ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης έρχεται να μυήσει μαθητές 12-14 ετών στα μυστικά αυτής της έριδας και της κρίσης που έφερε και σε ένα αστυνομικής πλοκής μυστήριο, το οποίο καλούνται να λύσουν στο πλαίσιο του προγράμματος «Μια πόλη σε κρίση». Εμπλέκοντας πολιτική, θρησκευτική εξουσία, φανατισμό, πλούτο και διαφθορά.

Ιανουάριος 833: Με εντολή του βασιλιά, ο πρωτοσπαθάριος Λέων (πρόσωπο μυθικό, κάτι σαν «πρόγονος» του Ηρακλή Πουαρό) συνοδεύει στη Θεσσαλονίκη τον στρατηγό που πρόκειται να αναλάβει διοικητής της περιοχής. Ο πραγματικός σκοπός της επίσκεψής του είναι να ενημερωθεί για τις δραστηριότητες του εικονόφιλου αρχιεπισκόπου Δωρόθεου. Αθελά του, γίνεται μάρτυρας μιας δυσάρεστης σκηνής ανάμεσα στον προσωρινό τοποτηρητή της πόλης και τη σύζυγό του. Το επόμενο πρωί ο πρωτονοτάριος βρίσκεται δολοφονημένος -ακολουθούν και άλλοι φόνοι γύρω από τον Ναό της του Θεού Σοφίας- και ο Λέων αναλαμβάνει τη διαλεύκανση.

Η μυστηριώδης ιστορία -που στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα ζητεί τη συμβολή των μικρών... Πουαρό μέσα από παιχνίδια ρόλων και θεατρικές τεχνικές- βασίζεται στο βιβλίο του βυζαντινολόγου Παναγιώτη Αγαπητού «Ο χάλκινος οφθαλμός» και εκτυλίσσεται στη Θεσσαλονίκη την εποχή της εικονομαχίας. Οταν ο αυτοκράτορας Θεόφιλος, που ανήκει στους εικονομάχους, στέλνει τον Λέοντα στη Θεσσαλονίκη για να ερευνήσει την πατριαρχική καταγγελία ότι ο αρχιεπίσκοπος Δωρόθεος -όπως και το σύνολο των πιστών στην πόλη- είναι εικονολάτρης.

Οταν ο Αρπαλος άρπαξε 700 τάλαντα
Το γνωστότερο οικονομικό σκάνδαλο της αρχαιότητας είναι η υπόθεση του Μακεδόνα Αρπαλου. Προσωπικός φίλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, είχε καταφέρει να κερδίσει τόσο την εμπιστοσύνη του, ώστε εκείνος του ανέθεσε τη φύλαξη του αμύθητου θησαυρού που είχε συγκεντρωθεί στο περσικό κράτος, το οποίο και είχε κατακτήσει. Ο Αρπαλος, εκμεταλλευόμενος την απουσία του Αλεξάνδρου, άρχισε να σπαταλά τα χρήματα του θησαυρού και κατέφυγε στα παράλια της Μικράς Ασίας με ένα μεγάλο ποσό. Στρατολόγησε μισθοφόρους και διέπλευσε το Αιγαίο μέχρι την Αθήνα. Οι Αθηναίοι έλαβαν επιστολή του νέου βασιλικού θησαυροφύλακα Φιλοξένου που ζητούσε την άμεση έκδοση του καταχραστή. Αποφάσισαν να φυλακίσουν τον Αρπαλο, αναμένοντας τις τελικές αποφάσεις του Αλεξάνδρου, ενώ όρισαν τον Δημοσθένη ως υπεύθυνο για την παραλαβή των χρημάτων, τα οποία ανέρχονταν στο αστρονομικό ποσό των 700 ταλάντων - ποσό που αντιστοιχούσε στο διπλάσιο της περιουσίας του πλουσιότερου Αθηναίου. Εύλογα διατυπώθηκαν κατηγορίες κατά του Δημοσθένη, όταν την επόμενη ημέρα διαπιστώθηκε ότι ο Αρπαλος είχε διαφύγει και είχε απομείνει το μισό ποσό.

Αναταραχές
Οικονομική κρίση και κοινωνική αναταραχή πάνε χέρι χέρι. Χαρακτηριστική είναι η αναταραχή που ξέσπασε στην πόλη της Δύμης, στη ΒΔ Πελοπόννησο, περίπου το 139 π.Χ. και είναι γνωστή από μία επιγραφή στην οποία αναγράφεται η επιστολή του ανθυπάτου Κόιντου Φάβιου Μάξιμου προς τους άρχοντες της πόλης. Αν και με την πρώτη ματιά μοιάζει με την αντίδραση μιας μερίδας πολιτών - με μπροστάρη κάποιον ονόματι Σώσο - προς το πολίτευμα που θέσπισαν οι Ρωμαίοι στο πλαίσιο της αναδιοργάνωσης της νεοσύστατης επαρχίας της Αχαΐας, επί της ουσίας τα κίνητρα ήταν οικονομικά. Οι εξεγερθέντες προχώρησαν στον εμπρησμό και την καταστροφή των αρχείων και των δημοσίων εγγράφων, αποβλέποντας, κατά τη διαπίστωση του ίδιου του ανθυπάτου, στην απουσία συναλλαγών και την κατάργηση των χρεών.

Πληθωρισμός
Οι τιμές βασικών προϊόντων, όπως το κριθάρι, το ξύλο, το χοιρινό κρέας, υφίσταντο διακυμάνσεις από χρονιά σε χρονιά και ήταν πιο έντονες σε περιόδους διπλωματικών κρίσεων και πολεμικών αναμετρήσεων, όπως μαρτυρούν επιγραφές από τη Δήλο. Σε αρκετές πόλεις καταγράφεται η αγωνία των αρχόντων για την έγκαιρη προμήθεια επαρκών ποσοτήτων σίτου, καθώς ο κλονισμός της ομαλής λειτουργίας της αγοράς προκαλούσε δυσκολίες στη διακίνηση και οδηγούσε στην προμήθεια σίτου σε τιμές δυσβάστακτες για τον μέσο πολίτη. Σε αρκετές περιπτώσεις, οι άρχοντες αναζητούσαν χρήματα για να καλύψουν τη διαφορά ανάμεσα στη συνήθη τιμή και την απλησίαστη αγοραία. Οταν πλούσιοι πολίτες ή βασιλείς προσέφεραν μεγάλα ποσά για αυτόν τον σκοπό, σε αντάλλαγμα η πόλη τούς παρείχε τιμές, όπως την απονομή στεφανιών και την αναγόρευσή τους ως ευεργετών.

πηγή: tanea.gr