Η Κλίμακα του Αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου, η ιστορία του ήρωα της Επανάστασης Ιωάννη Εμμανουήλ και η κυριαρχία του νεοαριστοτελισμού που σφράγισε ο κορυφαίος λόγιος Θεόφιλος Κορυδαλεύς είναι μερικά μόνο από τα νέα στοιχεία που φέρνουν στο φως σπάνια χειρόγραφα
Φως σε ένα από τα πιο σημαντικά κείμενα της Βυζαντινής Γραμματείας, την «Κλίμακα της θείας ανόδου του αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου» ρίχνει το δοκίμιο της Νόννας Δημ. Παπαδημητρίου. Με βάση ένα κείμενο για την Κλίμακα, που ανήκε στη συλλογή του Δαμιανού Κυριαζή και δωρήθηκε το 1953 στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη.
Ο συγγραφέας της Κλίμακος, σιναΐτης μοναχός (6ος -7ος αιώνας), υπήρξε ερημίτης επί σαράντα χρόνια και είχε γνώσεις κλασικής Φιλολογίας, Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας, Ιατρικής κ.ά. Η Κλίμακα είναι έργο πνευματικής εμπειρίας, αποτελείται από τριάντα λόγους (βαθμίδες) που αναφέρονται στην πνευματική άνοδο και εξύψωση του ανθρώπου «διά της υπερβάσεως των παθών» και «διά της αποκτήσεως των αρετών».
Το σπάνιο κείμενο ταξίδεψε σε Ανατολή και Δύση, με πολλαπλές μεταφράσεις, και το χειρόγραφο, πάνω από το οποίο έσκυψε η Νόννα Παπαδημητρίου, φωτίζει μία μορφή κειμένου και σχολίων της Κλίμακος πληρέστερη της Patrologia Graeca. Ενα παράδειγμα του περιεχομένου:
«Ισαάκ μοναχού: Δειλός άνθρωπος σημαίνει, ότι δύο νόσους νοσεί, ολιγοπιστίαν και φιλοσωματίαν», αντλώ από τον τόμο «Εξερευνήσεις στα χειρόγραφα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης».
Ενδιαφέρον έχουν και τα μεταβυζαντινά φιλοσοφικά χειρόγραφα που καταγράφει στον τόμο ο Χαρίτων Καρανάσιος. Το πρώτο, του 16ου αιώνα, από δυτικό γραφέα περιέχει τα «Ηθικά Νικομάχεια» του Αριστοτέλη. Για να κατανοήσουμε το φιλοσοφικό πλαίσιο και τις αντιθέσεις της εποχής αξίζει να σημειώσουμε πως από φιλοσοφική άποψη κατά τον 15ο αιώνα υπάρχει διαμάχη μεταξύ πλατωνιστών και αριστοτελιστών ενώ κατά τον 16ο αιώνα κυριαρχεί ο νεοαριστοτελισμός που ασκεί κριτική στον σχολαστικισμό.
Ο Αριστοτέλης, γράφει ο Καρανάσιος, ισχύει ακόμη τότε ως αυθεντία με υποστηρικτή τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και αντίπαλο (πέραν του Πλάτωνα) την πειραματική επιστήμη. Δεν είναι τυχαίο - και είναι χρήσιμο - που τρία σπάνια χειρόγραφα περιέχουν σχόλια του 17ου και 18ου αιώνα σε γνωστά αριστοτελικά έργα όπως στο «Περί Φύσεως».
Χαρακτηριστικό είναι και το σπάνιο Υπόμνημα του Θεόφιλου Κορυδαλέως στη «Φυσική» του Αριστοτέλη, όπως και τα ανέκδοτα σχόλια του λόγιου του ελληνικού Διαφωτισμού στο έργο «Περί Ουρανού» του Αριστοτέλη (αγοράστηκε το 1889 από τον Ι. Γεννάδιο).
Μπορεί να μη λέει σε πολλούς τίποτα το όνομα Ιωάννης Εμμανουήλ, ένα χειρόγραφο όμως που εντάσσεται σε εκείνα τα σπάνια και σημαντικά που διερευνήθηκαν από τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη αποκαλύπτει πως ήταν ένας απ' τους νεαρούς συντρόφους του Ρήγα που μοιράστηκαν μαζί τον θάνατο και τη δόξα - αποκαλύπτει στο δοκίμιο του τόμου ο Γιάννης Κοκκώνας.
Η ιστορία του εντυπωσιάζει: Ο άγνωστος ήρωας Ιωάννης Εμμανουήλ γεννήθηκε το 1774 στην Καστοριά και είχε έναν μικρότερο αδελφό, τον Παναγιώτη, που επίσης εκτελέσθηκε με τον Ρήγα. Από την Πέστη - όπου σπούδαζε - πήγε στη Βιέννη και εκεί, φοιτητής Ιατρικής, γνώρισε τον Ρήγα, το φθινόπωρο του 1796. Ενώ το 1797 ενθουσιάστηκε με τα επαναστατικά σχέδιά του, όπως φαίνεται και από το αισιόδοξο αλληγορικό πατριωτικό στιχούργημα με τίτλο «Ωδάριον συγχαριστικόν εις το νέον έτος προσφωνηθέν τοις ομογενέσι και φιλοπάτρισιν υπό Ιωάννου Εμμανουήλ του Καστοριανού» (αποτελείται από 78 δεκατρισύλλαβους ιαμβικούς στίχους, σαν του «Θούριου»).
Στους τελευταίους στίχους η θεά Αθηνά, που τα χέρια της είναι δεμένα με σίδερα, περιμένει να ομονοήσουν οι Ελληνες για να έλθει η μέρα της Ελευθερίας: «Παντού με ενθυμείται, πατρίς δεν το πλανά/ Να το κρατήση ξένη, αλλ' έχει τας καλάς/ Αθήνας ν' αναστήση, εφ' ου μεταβολάς/ Αμεταβλήτους πάθη Εκάτη η δεινή/ Και λάψ' η φίλη πάλιν Πατρίς μας η κλεινή».
Ο Ιωάννης Εμμανουήλ ήταν απ' τους τελευταίους που συνέλαβε η αυστριακή αστυνομία, στην ανάκριση ομολόγησε ότι γνώριζε τον Ρήγα, ότι είχε παραλάβει από τον ίδιο ένα χειρόγραφο του «Θούριου» και επίσης ότι ο Ρήγας του έδωσε κρυφά σε ένα καφενείο της Βιέννης τρία αντίτυπα της επαναστατικής προκήρυξης.
Στα τέλη Ιουνίου του 1798, ο 24χρονος Ιωάννης Εμμανουήλ και ο αδελφός του εκτελέσθηκαν στο Βελιγράδι, μαζί με τον Ρήγα και άλλους πέντε συντρόφους του. Νέα στοιχεία για τη δράση του προκύπτουν από το σπάνιο χειρόγραφο «Μαθηματάριο», των αρχών του 18ου αιώνα, που αποτελείται από 310 φύλλα.
Ενα χειρόγραφο του 18ου αιώνα περιέχει το έργο «Περί Μετεώρων» του Ιωαννικίου Μαρκουρά, δηλαδή σχόλια στα «Μετεωρολογικά» του Αριστοτέλη. Εντύπωση κάνει πως η επιστήμη ακόμη και τον 17ο αιώνα δεν είχε απελευθερωθεί πλήρως από τη φιλοσοφία και τη θεολογία αφού συνυπάρχουν στο ίδιο χειρόγραφο θεωρητικών επιστημονικών κειμένων και αστρονομικοί πίνακες, Σεισμολόγια, Σεληνοδρόμια, Προγνωστικά.
Φανταστείτε πως το χειρόγραφο Γενν. 45 του 17ου αιώνα περιέχει μαζί με σημειώσεις Λογικής και Φυσικής και… αστρολογικά έργα! Από τον 16ο αιώνα η επίδραση της αρχαιοελληνικής και της βυζαντινής φιλοσοφικής σκέψης υποχωρεί μπροστά στις κατακτήσεις της επιστήμης και την εισαγωγή των επιστημών από τους εκπροσώπους του νεοελληνικού Διαφωτισμού. Εδώ πρέπει να πούμε πως η αντίδραση του Οικουμενικού Πατριαρχείου απέναντι στην εισαγωγή των επιστημών ήταν κατά καιρούς έντονη, όπως αναφέρει στον τόμο για τα σπάνια χειρόγραφα της Γενναδείου ο Χαρίτων Καρανάσιος.
Ιστορία «χειροποίητη»
Το «μακρύ ταξίδι» στα σπάνια χειρόγραφα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης εκβάλλει σε σπουδαία και άγνωστα στοιχεία για τη νεοελληνική Ιστορία και τη φιλοσοφική σκέψη. Ο τόμος που παρουσιάστηκε στη Γεννάδειο με τον τίτλο «Εξερευνήσεις στα χειρόγραφα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης», με επιμέλεια της Μαρίας Πολίτη και της Ελένης Παππά, αναλύει τον πολύτιμο ρόλο που κάθε χειρόγραφο διαδραμάτισε στην εποχή του.
Μια ομάδα ειδικών, συγκεκριμένα, ανέλαβε να μελετήσει τη μικροϊστορία μερικών από τα σπανιότερα και πολυτιμότερα ελληνικά χειρόγραφα της συλλογής, όπως ανέφερε η Μαρία Γεωργοπούλου, διευθύντρια της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, στο κατάμεστο αμφιθέατρο, στην πρώτη εκδήλωση της Αμερικανικής Σχολής για τη χρονιά, κατά την οποία χαιρέτισε μέσω skype ο Τζον Ντέιβις, διευθυντής της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών της Αθήνας.
Το συνέδριο και η έκθεση που διοργανώθηκαν στη Γεννάδειο από την Ελληνική Παλαιογραφική Εταιρεία το 2004 - επί θητείας της Χάρης Καλλιγά - αποτελούν σταθμό και είναι η απαρχή για τον ερευνητικό τόμο. Αφού έφεραν στην επιφάνεια 79 δείγματα χειρογράφων, άγνωστα και σπάνια.
Η έρευνα αποκάλυψε μεταξύ άλλων άγνωστες ιστορίες για χειρόγραφα, όπως εκείνα που αφορούν την ψαλτική τέχνη, το ιερό κείμενο της Κλίμακος του Αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου, τα μεταβυζαντινά χειρόγραφα που αποτυπώνουν και τις φιλοσοφικές διαμάχες των ελλήνων λογίων του νεοελληνικού Διαφωτισμού, αλλά και ίχνη του αγνώστου συντρόφου του Ρήγα Βελεστινλή, Ιωάννη Εμμανουήλ - και ένα δικό του σπάνιο χειρόγραφο.
«Μοιραζόμαστε μια περιπέτεια εξερευνήσεων, μια μεγάλη υπόθεση, και θέλαμε να μοιραστούμε μαζί σας τη χαρά», είπε η Μαρία Πολίτη, «ψυχή» της οργάνωσης και επιμέλειας του περιεκτικού τόμου.
Και ακριβώς, οι μελέτες του πολυτελούς βιβλίου αναλύουν τον ρόλο που έπαιξαν τα χειρόγραφα στη διατήρηση της πνευματικής Ιστορίας της Ελλάδας, αναγνωρίζουν γραφείς, προσδιορίζουν μεθόδους αντιγραφής και χειρόγραφες παραδόσεις κειμένων και διευκρινίζουν τον τρόπο που επέλεγε ο Γεννάδιος τα χειρόγραφα που αγόραζε.
Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, μια δεξαμενή γνώσης στο Κέντρο της Αθήνας, διαθέτει μια από τις σημαντικότερες συλλογές χειρογράφων της περιόδου 12ου - 19ου αιώνα στην Αθήνα. Χειρόγραφα ποικίλης θεματολογίας (θεολογικά, λογοτεχνικά, ιστορικά, μουσικά και άλλα. Ιδρυτής της βιβλιοθήκης ήταν ο Ιωάννης Γεννάδιος (1844-1932) που διετέλεσε διπλωμάτης στο Λονδίνο για χρόνια όπου και συγκρότησε μια μοναδική συλλογή σπάνιων βιβλίων, χειρογράφων, αρχείων.
Η αρχική συλλογή δωρίστηκε στην Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών από τον Γεννάδιο το 1922, με 300 χειρόγραφα και συλλογές άλλων συλλεκτών, και μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο έφτασαν ιδιωτικές συλλογές χειρογράφων είτε ως δωρεές είτε ως αγορές.
πηγή: tanea.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου