Επιταφίων Περιπέτειες

ΑΝΘΗ ΕΠΙΤΑΦΙΟΥ, ΕΡΓΟ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΛΥΤΡΑ

Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς

 

 

Επαναστατική Διαταγή (1825)
Το πρώτο επίσημο διοικητικό κείμενο περί Επιταφίου εκδόθηκε στο Ναύπλιο το 1825 μεσούσης της Ελληνικής Επανάστασης. Εντυπωσιάζει δε το γεγονός ότι η Ελληνική Επαναστατική Διοίκηση, ανάμεσα στη φωτιά και στο τσεκούρι, φρόντιζε να αγκαλιάσει την εκκλησιαστική τελετή, να καθορίσει τη διαδρομή και λεπτομέρειες όπως τη μουσική και τους εκπροσώπους της Διοίκησης.

Πρόκειται για Διαταγή της Προσωρινής Διοίκησης (Περίοδος Γ’, αριθ. 5650), του Εκτελεστικού Σώματος, υπογεγραμμένη από τους Αντιπροέδρους Γκίκα Μπόταση, Αναγνώστη Σπηλιωτάκη και Ιωάννη Κωλέτη και τον Προσωρινό Γενικό Γραμματέα Δ. Χριστάκη στις 27 Μαρτίου 1825.

«Ο Επιτάφιος θέλει γυρίση κατά το σύνηθες αύριον εις την πόλιν ταύτην περί την 11ην ώραν της νυκτός από την εκκλησίαν του Αγίου Γεωργίου», ανέφερε στο πρώτο άρθρο της απευθυνόμενη στα υπουργεία Θρησκείας, Πολέμου, Οικονομίας, Αστυνομίας, Εσωτερικών και Δικαίου. Το δεύτερο άρθρο όριζε ότι «όλος ο Εκκλησιαστικός κλήρος, οι Υπουργοί Διοικήσεως και το Σύνταγμα με την μουσικήν του να παρευρεθούν εις την εκκλησίαν διά να συντροφεύσουν τον Επιτάφιον εις την κατά την πόλιν περίοδόν του, με την ανήκουσαν παράταξιν», ενώ το ακροτελεύτιο άρθρο όριζε ότι η διαταγή έπρεπε να εκτελεστεί από τα Υπουργεία Θρησκείας και Πολέμου και τον Γενικό Γραμματέα.

ΠΕΡΙΦΟΡΑ, ΕΡΓΟ ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΥ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗ

«Καβγάδες» για τη θέση του Επιταφίου

Ένα ακόμη θέμα που κλήθηκε να λύσει η Ιερά Σύνοδος ήταν η θέση του Επιταφίου εντός των ναών. Ίσως το θέμα να φαίνεται έλασσον, αλλά στα χρόνια του Όθωνα εξελίχθηκε σε μείζον, δεδομένου ότι προκάλεσε φασαρίες μέσα στους ναούς. Ανακινήθηκε, δε από Επιτρόπους διαφόρων Εκκλησιών, σε πολλά μέρη της Ελλάδος, οι οποίοι επέμεναν να τοποθετούν τον Επιτάφιο εντός του ναού έχοντας προς δυσμάς την κεφαλή «κατά το παράδειγμα των αποθνησκόντων ανθρώπων», εξηγώντας ότι «ούτω θέτομεν και τους αποθνήσκοντας ανθρώπους, και ούτω πρέπει να θέτομεν και τον Ιησούν Χριστόν, αποθανόντα ήδη ως άνθρωπον προς δυσμάς έχοντα την κεφαλήν»!

Οι ιερές παραδόσεις όμως δεν ήθελαν τον Επιτάφιο και την κεφαλή του Κυρίου να βρίσκεται ούτε προς δυσμάς ούτε προς ανατολάς, «αλλά οριζοντίως, ως τίθεται το επί της Αγίας Τραπέζης ιερόν Αντιμήνσιον». Όταν το πράγμα πήρε διαστάσεις εντός των ναών, όπου «θορυβούντες και οχλαγωγούντες πιστοί» επέμεναν να αντιμετωπίζουν τον Ιησού μόνον με την ανθρώπινη διάστασή του, παρενέβη η Ιερά Σύνοδος επισημαίνοντας πόσο αυτοί «αμαρτάνουν εξομοιούντες τον Κύριον Ιησούν Χριστόν με απλούν άνθρωπον, διχάζοντες ή αφαιρούντες ούτως, απ’ αυτού την Θεότητα, όπερ έστιν άντικρυς ασέβεια, αποκύημα ον του δυσεβούς Νεστορίου και των ομοίων αυτού άλλων αιρετικών».

Γι’ αυτό, τον Απρίλιο του 1856, εξαπολύει Εγκύκλιο υπογεγραμμένη από τον Επίσκοπο Αθηνών Νεόφυτο, η οποία, για να βγάλει από την πλάνη ή την άγνοια όσους χριστιανούς αυτών που επέμεναν αλλά και να αποτρέψει «την αταξίαν αυτήν» που παρείχε «κατ’ έτος εν τη εκκλησία αφορμήν θορύβων και οχλαγωγιών», τους συμβούλευε πατρικά «συναισθαθέντες το βάρος της αμαρτίας» να αφήνουν να τοποθετείται οριζόντια ο Επιτάφιος στους Ναούς. Τους προειδοποιούσε, δε, ότι η στάση τους αυτή θα προκαλούσε «κατ’ αυτών τα επιτίμια της Εκκλησίας και κατακριθώσιν εν τη φοβερά ημέρα της κρίσεως ως θεάματα».

ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΑΘΗΝΑ, ΣΚΙΤΣΟ

Οι διαδρομές του 19ου αιώνα: «Παράχορδα και άσεμνα»

Κατά τα πρώτα πενήντα χρόνια του ελεύθερου ελληνικού κράτους η διαδρομή που θα ακολουθούσε η Περιφορά του Επιταφίου είχε εξελιχθεί σε «μήλον της Έριδος». Ο καθένας ήθελε να περνά ο Επιτάφιος μπροστά από το σπίτι, το μαγαζί, την αυλή ή τη γειτονιά του. Μάλιστα, τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Γεωργίου Α’ η κατάσταση ξεπέρασε κάθε όριο, αφού ένα από τα σημαντικότερα ρουσφέτια που έφταναν στα πολιτικά γραφεία αφορούσε τη διαδρομή των Επιταφίων και μάλιστα το Μεγάλο Σάββατο. Ανάμεσα δε στους ναούς της Πλάκας και του Ψυρρή σημειώνονταν επεισόδια που έβλεπαν το φως της δημοσιότητας, προκαλώντας δυσμενή σχόλια αλλά και «βεντέτες».

Τότε κυκλοφόρησαν και χυδαία τετράστιχα άκρως προσβλητικά για την Εκκλησία, η οποία αποφάσισε να δώσει τέρμα στο έθιμο με εγκύκλιο που εκδόθηκε από την Ιερά Σύνοδο τον Μάιο 1882. «Από τινων ετών εκράτησε παρά τα διατεταγμένα το έθιμον εν τω Αγίω και Μεγάλω Σαββάτω… του να περιφέρωσιν οι τε ευλαβείς εφημέριοι των ενοριών, και οι ευσεβείς χριστιανοί τον Επιτάφιον ανά τας οδούς και τας πλατείας των πόλεων, και όπου αν αλλαχού βούλονται ευλαβείας χάριν τα των ιερών ναών συμβούλια», έγραφε η Εγκύκλιος επισημαίνοντας ότι «επί τούτω πολλά παράχορδα και άσεμνα και το παράπαν τω μεγαλείω της εορτής μη προσιδιάζοντα συμβαίνουσι».

Έτσι η Ιερά Σύνοδος έδωσε αυστηρή εντολή προς τους Μητροπολίτες να «μαζέψουν» τους εφημέριους ώστε «εις το μέλλον περιφέρωσι τον επιτάφιον μόνον περί τους ιερούς ναούς» και σε περίπτωση που η Περιφορά κωλυόταν από τα γύρω σπίτια, τότε να περιοριζόταν εντός των ναών. Πράγματι, η Εγκύκλιος υπογεγραμμένη από τον Αθηνών Προκόπιο, ως Πρόεδρο της Ιεράς Συνόδου, απέφερε αποτελέσματα και η κατάσταση «συμμαζεύτηκε», τουλάχιστον μέχρι τα μέσα της δεύτερης δεκαετίας του 20ού αιώνα, όταν εισήχθη νέα νομοθεσία για τις ενορίες προκαλώντας άλλα τραγελαφικά.

πηγή: mikros-romios.gr