Το κυνήγι του αρχιτέκτονα του Ολοκαυτώματος Άντολφ Άιχμαν

Ο Άντολφ Άιχμαν ενώ περιμένει τη δίκη του στο Ισραήλ το 1961

 

Ο Άντολφ Άιχμαν ενέπνευσε τη διάσημη φράση της Γερμανοαμερικανίδας, εβραϊκής καταγωγής, πολιτική επιστήμονα και φιλοσόφου Χάνα Άρεντ, "η κοινοτοπία του κακού".

 

 

 

Παρακάτω, ακολουθούν ακατέργαστες, παράξενα οικεία φωτογραφίες που τράβηξε ο Αλβανός φωτογράφος Gjon Mili και που εμφανίζουν τον Άιχμαν στη φυλακή, σε συνηθισμένες ασχολίες όπως να μελετάει και να γράφει, να πλένει και να τρώει, έχοντας πλήρη επίγνωση -όπως ο περισσότερος κόσμος γνώριζε πλήρως- ότι στο τέλος της δίκης, τον περίμενε η αγχόνη.

 

Ο Άιχμαν καθόριζε ποιος επρόκειτο να επιβιβαστεί αμέσως στα τρένα για το Άουσβιτς και την Τρεμπλίνκα και ποιον θα απήλαυναν αργότερα

 

Όντας καριερίστας στη ναζιστική Γερμανία, ο Άιχμαν ήταν ο υπεύθυνος για τη διαχείριση της "Τελικής Λύσης", οργάνωσε τη σύλληψη των Εβραίων σε όλη την Ευρώπη και τη μεταφορά τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης για να σκοτωθούν. Πολλοί παρατηρητές πιστεύουν ότι διαχειρίστηκε την Τελική Λύση με την ίδια γραφειοκρατική, αντισυναισθηματική προσοχή που θα έδινε κάποιος, για παράδειγμα, για τη συντήρηση των δρόμων.

Τον Απρίλιο του 1932, ο Άιχμαν εντάχθηκε στο Ναζιστικό Κόμμα στο Λιντς της Αυστρίας και ανέβηκε στην ιεραρχία του κόμματος. Τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου έγινε μέλος των SS του Χάινριχ Χίμλερ και, φεύγοντας από το Λιντς το '33, εντάχθηκε στο σχολείο της Αυστριακής Λεγεώνας στο Λέχφελντ της Γερμανίας.

Από τον Ιανουάριο έως τον Οκτώβριο του '34 έγινε μέλος μιας μονάδας SS στο Νταχάου και στη συνέχεια διορίστηκε στο κεντρικό γραφείο των SS Sicherheitsdienst (Υπηρεσία Ασφαλείας) στο Βερολίνο, όπου εργάστηκε στο τμήμα που ασχολούνταν με εβραϊκές υποθέσεις. Προχώρησε σταθερά στα SS και, μετά την προσάρτηση της Αυστρίας τον Μάρτιο του '38, στάλθηκε στη Βιέννη για να απαλλάξει την πόλη από τους Εβραίους.

Ένα χρόνο αργότερα, στάλθηκε στην Πράγα με παρόμοια αποστολή. Όταν το '39 ο Χίμλερ σχημάτισε το Κεντρικό Γραφείο Ασφαλείας του Ράιχ, ο Άιχμαν μεταφέρθηκε στο τμήμα του για τις εβραϊκές υποθέσεις στο Βερολίνο.

Τον Ιανουάριο του '42, σε μια βίλα δίπλα σε μια λίμνη στην περιοχή Wannsee του Βερολίνου, συγκλήθηκε μια διάσκεψη ανώτατων αξιωματούχων των Ναζί για να οργανωθεί η επιμελητεία αυτού που οι Ναζί αποκάλεσαν "Τελική Λύση στο εβραϊκό ζήτημα".

Ο Άιχμαν έπρεπε να συντονίσει τις λεπτομέρειες. Έτσι, αν και δεν ήταν ακόμη γενικά γνωστό ότι η "Τελική Λύση" ήταν η μαζική εκτέλεση, στην πραγματικότητα, ο Άιχμαν ορίστηκε αρχιεκτελεστής και οργάνωσε την αναγνώριση, τη συγκέντρωση και τη μεταφορά των Εβραίων από όλη την κατεχόμενη Ευρώπη στο Άουσβιτς και σε άλλα στρατόπεδα εξόντωσης στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς Πολωνία.

 

Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, Αμερικανοί στρατιώτες τον συνέλαβαν, αλλά το '46 κατάφερε να δραπετεύσει από ένα στρατόπεδο φυλακών. Αφού έζησε στη Γερμανία με ψεύτικη ταυτότητα για αρκετά χρόνια, ο Άιχμαν πήγε μέσω Αυστρίας και Ιταλίας στην Αργεντινή, όπου εγκαταστάθηκε το '58. Στις 11 Μαΐου του '60, συνελήφθη από πράκτορες των μυστικών υπηρεσιών του Ισραήλ κοντά στο Μπουένος Άιρες. Εννέα μέρες αργότερα, τον έβγαλαν λαθραία από τη χώρα και τον μετέφεραν στο Ισραήλ.

 

Το ταξιδιωτικό έγγραφο του Ερυθρού Σταυρού που δημιουργήθηκε για κάποιον Ricardo Klement, ψευδώνυμο του Άιχμαν, με το οποίο μπόρεσε να φύγει από την Ευρώπη, μέσω Ιταλίας, και να ταξιδέψει στην Αργεντινή

 
Η ισραηλινή κυβέρνηση, αφού πρώτα διευθέτησε τη διαμάχη που προέκυψε με την Αργεντινή εξαιτίας αυτής της απαγωγής, κανόνισε τη δίκη του ενώπιον ενός ειδικού δικαστηρίου τριών δικαστών στην Ιερουσαλήμ, μιας δίκη που από την αρχή ήταν αμφιλεγόμενη.

Η δίκη -ενώπιον Εβραίων δικαστών, ενός εβραϊκού κράτους που δημιουργήθηκε μόλις τρία χρόνια μετά το Ολοκαύτωμα- οδήγησε σε κατηγορίες για εκ των υστέρων δικαιοσύνη. Κάποιοι ζήτησαν ο Άιχμαν να δικαστεί σε διεθνές δικαστήριο, ενώ άλλοι ήθελαν να δικαστεί στη Γερμανία. Το Ισραήλ όμως επέμενε.

 

Ο Άιχμαν έτρωγε μόνος του αλλά τον παρακολουθούσαν από έξω. Οι περισσότεροι από τους φρουρούς του δε μιλούσαν καθόλου γερμανικά και απαγορευόταν σε όλους να μιλήσουν μαζί του

 

Στις ανακρίσεις, ο Άιχμαν ισχυρίστηκε ότι δεν ήταν αντισημίτης και δήλωσε ότι διαφωνούσε με τον χυδαίο αντισημιτισμό του Julius Streicher και άλλων που συνέβαλαν στο περιοδικό Der Stürmer. Παρουσίαζε τον εαυτό του ως υπάκουο γραφειοκράτη που απλώς εκτελούσε τα καθήκοντα που του είχαν ανατεθεί. Όσον αφορά τις κατηγορίες εναντίον του, ο Άιχμαν υποστήριξε ότι δεν είχε παραβιάσει κανένα νόμο και ότι ήταν "το είδος του ανθρώπου που δεν μπορεί να πει ψέματα".

 

Το καθημερινό του μπάνιο ήταν μια υπόθεση αυστηρής ρουτίνας

 

Αρνούμενος την ευθύνη για τις μαζικές δολοφονίες, είπε, "Δεν μπορούσα να κάνω τίποτα. Είχα διαταγές, αλλά δεν είχα καμία σχέση με την υπόθεση". Στην περιγραφή του ρόλου του στη μονάδα εξόντωσης, απέφευγε να απαντήσει και ισχυρίστηκε ότι ήταν υπεύθυνος μόνο για τη μεταφορά. "Δεν ισχυρίστηκα ποτέ ότι δεν ήξερα για την εκκαθάριση", κατέθεσε. "Είπα μόνο ότι το Γραφείο IV B4 [το γραφείο του Άιχμαν] δεν είχε καμία σχέση με αυτό".

 

Κάθε μέρα, μετά το πρωινό, τον εξέταζε ένας γιατρός

 

Αν και αρνήθηκε την απόλυτη ευθύνη, ο Άιχμαν φαινόταν περήφανος για την αποτελεσματικότητά του στη θέσπιση διαδικασιών απέλασης εκατομμυρίων θυμάτων. Ωστόσο, έκανε περισσότερα από απλώς να εκτελεί διαταγές για το συντονισμό μιας επιχείρησης αυτής της κλίμακας.

 

Του επιτράπηκαν η ανάγνωση και η γραφή και επικεντρώθηκε σε βιβλία για το ναζιστικό καθεστώς

 

Ήταν ένας πολυμήχανος και προληπτικός επικεφαλής, που βασιζόταν σε μια ποικιλία στρατηγικών και τακτικών για να εξασφαλίσει οχήματα και εξοπλισμό που χρησιμοποιήθηκαν για την απέλαση των Εβραίων σε μια εποχή που οι ελλείψεις εξοπλισμού απειλούσαν τη γερμανική πολεμική προσπάθεια. Επανειλημμένα, επινόησε καινοτόμες λύσεις για να ξεπεράσει τα εμπόδια.

 

Τις ώρες του προαυλισμού του, προσπαθούσε να συνομιλήσει αλλά έβρισκε την ακλόνητη σιωπή των δεσμοφυλάκων του. Όταν ο καιρός ήταν καλός, του επέτρεπαν να προαυλιστεί για μισή ώρα

 

Η δίκη του διήρκεσε από τις 11 Απριλίου έως τις 15 Δεκεμβρίου του 1961 και καταδικάστηκε σε θάνατο, τη μοναδική θανατική ποινή που επιβλήθηκε ποτέ από ισραηλινό δικαστήριο. Ο Άιχμαν εκτελέστηκε δια απαγχονισμού στις 31 Μαΐου του '62 και οι στάχτες του σκορπίστηκαν στη θάλασσα.

 

Αν και η δίκη του ήταν από μόνη της αμφιλεγόμενη, την ακολούθησε μια ακόμη μεγαλύτερη διαμάχη. Το '63, πολιτική επιστήμονας και φιλοσοφος Χάνα Άρεντ πρόσθεσε μια ανατριχιαστική (και, εν τέλει, αμφιλεγόμενη επειδή τόσο συχνά παρεξηγείται) φράση στο διεθνές λεξικό, "η κοινοτοπία του κακού". Η Άρεντ επινόησε την προκλητική έκφραση στο βιβλίο της με τίτλο "Eichmann in Jerusalem: A Report on the Banality of Evil" (Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ), το οποίο προέκυψε ύστερα από το ρεπορτάζ της για τον New Yorker για τη δίκη ενός από τους κύριους αξιωματούχους των Ναζί πίσω από το Ολοκαύτωμα.

Κατά την άποψη της Άρεντ, ο Άιχμαν ήταν ταυτόχρονα ένα τερατώδες και αξιολύπητο πλάσμα που αντιπροσώπευε την αποθέωση της μοναδικής εμμονής του Γ' Ράιχ με τις μαζικές σφαγές από τη μια πλευρά και την εγκάρδια, επιχειρηματική τεκμηρίωση και οργάνωση από την άλλη.

Στην τελική, εκείνη την εποχή, δικαζόταν ένας άντρας που βασίστηκε εξ ολοκλήρου στην διαβόητη πλέον υπεράσπιση ότι απλώς "εκτελούσε διαταγές" όταν οργάνωσε τη μεταφορά Εβραίων και άλλων "ανεπιθύμητων" στα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου.

 

Για την Άρεντ, αυτή η συλλογιστική δεν αποτελούσε απόδειξη καθαρού, απόλυτου κακού, αλλά αντίθετα έδειχνε ότι η υπαγωγή της ανθρωπιάς και της ευπρέπειας σε ένα σύστημα τόσο δολοφονικό όσο το Γ' Ράιχ δεν ήταν τίποτα περισσότερο -ή λιγότερο- από μια εγκατάλειψη της ηθικής μπροστά όχι, σε κάτι καλύτερο, ή κάτι πιο άξιο θαυμασμού, αλλά σε κάτι μεγαλύτερο. Άλλωστε, ο ίδιος ο Άιχμαν παραδέχτηκε ότι η αδίστακτη αποτελεσματικότητά του στην υλοποίηση της "Τελικής Λύσης" προήλθε τόσο από την επιθυμία του να προωθήσει την καριέρα του, όσο και από οποιαδήποτε βαθιά ιδεολογική συμπάθεια προς τους διακηρυγμένους στόχους της αυτοκρατορίας του Ράιχ που καθοδηγούνταν από τη γενοκτονία.

 

Οι επικριτές της διατύπωσης της "κοινοτοπίας του κακού" υποστηρίζουν ότι η θεωρία της Άρεντ θα μπορούσε να απαλλάξει τους εγκληματίες πολέμου από οποιαδήποτε εγκλήματα. "Αν κάποιος σαν τον Άιχμαν είναι, τελικά, όπως όλοι οι άλλοι, και είμαστε όλοι πιθανοί Ναζί, τότε πώς μπορούμε να κρίνουμε την αθωότητά του ή την ενοχή του;", λέει ο συλλογισμός.

Το μόνο πρόβλημα με αυτήν την πρόταση είναι ότι η Άρεντ την προσπερνά προληπτικά επισημαίνοντας ότι, πιθανώς, όλοι να είμαστε ικανοί για ναζιστική αγριότητα, αλλά έγκειται στην ελεύθερη βούληση και την ηθική μας ζωή να επιλέξουμε αν πρέπει να ενεργήσουμε βάναυσα ή όχι.

Ακούγοντας την ετυμηγορία της δίκης του τον Δεκέμβριο του 1961

 

από: rare historical photos