Τα μακάβρια πλουσιοπάροχα γεύματα έχουν τις ρίζες τους στην αρχαία Ρώμη.
Τον Μάρτιο του 1519, οι καλεσμένοι έφτασαν στο σπίτι του Lorenzo di Filippo Strozzi στη Ρώμη για να παρευρεθούν στο πλούσιο καρναβαλικό δείπνο. Με την επερχόμενη περίοδο της Σαρακοστής, αυτή θα ήταν ημέρα υπερβολής. Οι παρευρισκόμενοι περίμεναν πολυτελή κρασιά, κρέατα και γλυκά, ίσως και κανένα γλυπτό από ζάχαρη.
Αντ' αυτού, βρέθηκαν στο σκοτάδι. Μόνο ένα κερί φώτιζε την είσοδο του σπιτιού. Ταραγμένοι, ανέβηκαν τις σκάλες, από μια μαύρη πόρτα, και βρέθηκαν σε ένα άλλο σκοτεινό δωμάτιο. Τα λίγα κεριά που τρεμόπαιζαν αποκάλυψαν κρανία, σκελετούς και ένα μαύρο τραπέζι. Ο Strozzi είχε στρώσει το τραπέζι για ένα δείπνο, αλλά αντί για ψητά και αρτοσκευάσματα, στο τραπέζι βρισκόταν ένα γιγάντιο κρανίο περιτριγυρισμένο από κόκαλα.
Οι έντρομοι καλεσμένοι κοίταξαν τον οικοδεσπότη τους σαν να ζητούσαν μια εξήγηση. "Κύριοι, φάτε", έδωσε εντολή ο Strozzi. Όμως, σύμφωνα με μια αφήγηση, "κανείς δεν ήθελε να φάει, γιατί ήταν τόσο τρομακτική σκηνή". Τη στιγμή που οι καλεσμένοι δεν άντεχαν άλλο -τουλάχιστον δύο καρδινάλιοι έκαναν εμετό εκείνη την ημέρα-, ο Strozzi έκανε το μεγάλο φινάλε: Άνοιξε το κρανίο και τα κόκαλα και αποκάλυψε ότι ήταν ψεύτικα και γεμάτα με ψητό φασιανό και λουκάνικα.
Το σκηνικό είχε ανάμεικτες κριτικές. "Λέγεται ότι ποτέ πριν δεν παρατέθηκε τόσο υπέροχο δείπνο στη Ρώμη και ότι σίγουρα κόστισε πολλά χρήματα. Όμως, όλοι ήταν τρομοκρατημένοι", έγραψε ένας παρατηρητής.
Ενώ το σπίτι του τρόμου του Strozzi μπορεί να φαίνεται σοκαριστικό, αυτό που προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη έκπληξη είναι ότι δεν ήταν το μοναδικό συμπόσιο του είδους. Η ιστορικός Phyllis Pray Bober κατηγοριοποίησε αυτούς τους τύπους μακάβριων εορτών ως "μαύρα ή κολασμένα συμπόσια", όπου τα σκηνικά ήταν "σχεδιασμένα για να προκαλούν τις κηδείες στην καλύτερη, ή τα δεινά της ίδιας της Κόλασης, στη χειρότερη". Αφού ανίχνευσε την ιστορία τέτοιων συμποσίων, η Bober εντόπισε τέτοια παραδείγματα από την αρχαία Ρώμη μέχρι το Παρίσι του 19ου αιώνα και σύμφωνα με την ίδια, αυτά τα δείπνα προέρχονταν από τον "παππού όλων", μια γιορτή τόσο φρικιαστική που οι καλεσμένοι πίστεψαν ότι είχαν πάει για να τους δολοφονήσουν.
Αντ' αυτού, βρέθηκαν στο σκοτάδι. Μόνο ένα κερί φώτιζε την είσοδο του σπιτιού. Ταραγμένοι, ανέβηκαν τις σκάλες, από μια μαύρη πόρτα, και βρέθηκαν σε ένα άλλο σκοτεινό δωμάτιο. Τα λίγα κεριά που τρεμόπαιζαν αποκάλυψαν κρανία, σκελετούς και ένα μαύρο τραπέζι. Ο Strozzi είχε στρώσει το τραπέζι για ένα δείπνο, αλλά αντί για ψητά και αρτοσκευάσματα, στο τραπέζι βρισκόταν ένα γιγάντιο κρανίο περιτριγυρισμένο από κόκαλα.
Οι έντρομοι καλεσμένοι κοίταξαν τον οικοδεσπότη τους σαν να ζητούσαν μια εξήγηση. "Κύριοι, φάτε", έδωσε εντολή ο Strozzi. Όμως, σύμφωνα με μια αφήγηση, "κανείς δεν ήθελε να φάει, γιατί ήταν τόσο τρομακτική σκηνή". Τη στιγμή που οι καλεσμένοι δεν άντεχαν άλλο -τουλάχιστον δύο καρδινάλιοι έκαναν εμετό εκείνη την ημέρα-, ο Strozzi έκανε το μεγάλο φινάλε: Άνοιξε το κρανίο και τα κόκαλα και αποκάλυψε ότι ήταν ψεύτικα και γεμάτα με ψητό φασιανό και λουκάνικα.
Το σκηνικό είχε ανάμεικτες κριτικές. "Λέγεται ότι ποτέ πριν δεν παρατέθηκε τόσο υπέροχο δείπνο στη Ρώμη και ότι σίγουρα κόστισε πολλά χρήματα. Όμως, όλοι ήταν τρομοκρατημένοι", έγραψε ένας παρατηρητής.
Ενώ το σπίτι του τρόμου του Strozzi μπορεί να φαίνεται σοκαριστικό, αυτό που προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη έκπληξη είναι ότι δεν ήταν το μοναδικό συμπόσιο του είδους. Η ιστορικός Phyllis Pray Bober κατηγοριοποίησε αυτούς τους τύπους μακάβριων εορτών ως "μαύρα ή κολασμένα συμπόσια", όπου τα σκηνικά ήταν "σχεδιασμένα για να προκαλούν τις κηδείες στην καλύτερη, ή τα δεινά της ίδιας της Κόλασης, στη χειρότερη". Αφού ανίχνευσε την ιστορία τέτοιων συμποσίων, η Bober εντόπισε τέτοια παραδείγματα από την αρχαία Ρώμη μέχρι το Παρίσι του 19ου αιώνα και σύμφωνα με την ίδια, αυτά τα δείπνα προέρχονταν από τον "παππού όλων", μια γιορτή τόσο φρικιαστική που οι καλεσμένοι πίστεψαν ότι είχαν πάει για να τους δολοφονήσουν.
~~~
Στη "Ρωμαϊκή Ιστορία", που γράφτηκε μεταξύ 211 και 233, ο Ρωμαίος ιστορικός ελληνικής καταγωγής, ο οποίος διετέλεσε και ύπατος κατά την Ρωμαϊκή περίοδο, Δίων Κάσσιος (ή Δίων Κάσσιος Κοκκηϊανός) περιγράφει ένα κολασμένο γεύμα που παρέθεσε ο αυτοκράτορας Δομιτιανός γύρω στο 89. Ολόκληρη η εκδήλωση φαινόταν σχεδιασμένη για να βασανίσει τους συμμετέχοντες και να ευχαριστήσει τον οικοδεσπότη. Το συμπόσιο έγινε σε ένα δωμάτιο που ήταν εντελώς μαύρο, από το πάτωμα μέχρι το ταβάνι και το τραπέζι. Στους καλεσμένους, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν γερουσιαστές, δόθηκε στον καθένα μια θέση με μια εξατομικευμένη ταφόπλακα. Το μενού περιελάμβανε φαγητά που παραδοσιακά "προσφέρονταν σε θυσίες στα πνεύματα που έφυγαν" και όλα τα φαγητά είχαν μαύρο χρώμα. Οι γερουσιαστές τρομοκρατήθηκαν. "Κάθε ένας από αυτούς φοβόταν και έτρεμε και περίμενε ότι θα του κόψουν τον λαιμό την επόμενη στιγμή", γράφει ο Κάσσιος. Προφανώς, ο Δομιτιανός απολάμβανε τον τρόμο τους, μιλώντας "μόνο για θέματα σχετικά με το θάνατο και τη σφαγή".
Ωστόσο, το συμπόσιο του Δομιτιανού μπορεί να μην συνέβη. Ο Κάσσιος έγραψε τη Ρωμαϊκή Ιστορία περισσότερα από 100 χρόνια μετά τη βασιλεία του αυτοκράτορα, δημιουργώντας άφθονες ευκαιρίες για ανακρίβειες ή εξωραϊσμούς. Η γαστρονομική αρχαιολόγος Farrell Monaco, που ειδικεύεται στην αρχαία ρωμαϊκή κουζίνα, έχει τις αμφιβολίες της. "Είναι δύσκολο να πούμε αν έγινε πραγματικό συμπόσιο ή όχι", λέει. Η σύγκλητος και η αριστοκρατία της Ρώμης θεωρούσαν τον αυτοκράτορα σκληρό τύραννο που εξάλειψε ανελέητα τους επικριτές του και επέμενε να τον αποκαλούν "κύριο και θεό".
Η Monaco σημειώνει ότι αν η ιστορία του δείπνου του Δομιτιανού είναι σάτιρα, το ολόμαυρο μενού θα μπορούσε να ήταν μια πονηρή αναφορά στην υπερβολική χρήση μαύρου πιπεριού μεταξύ των ελίτ. Επισημαίνει το αρχαιότερο βιβλίο συνταγών μαγειρικής της ρωμαϊκής αρχαιότητας (ανάγεται στον 3ο ή 4ο αιώνα) με τίτλο De Re Coquinaria (Περί μαγειρικής) που αποδίδεται στον Ρωμαίο Καίλιος Απίκιος, ο οποίος έζησε τον 1ο αιώνα π.Χ., το οποίο περιείχε το πολυτελές ανατολικό μπαχαρικό σε όλες σχεδόν τις συνταγές του. "Ίσως ο όρος 'μαύρο συμπόσιο' να ήταν αυθόρμητος, για ένα ελίτ δείπνο και σκηνικό φαγητού που χρησιμοποιούσε τόσο πολύ μαύρο πιπέρι που έκανε μαύρα τα πιάτα, τους ανθρώπους και τους τοίχους", λέει.
Ωστόσο, το συμπόσιο του Δομιτιανού μπορεί να μην συνέβη. Ο Κάσσιος έγραψε τη Ρωμαϊκή Ιστορία περισσότερα από 100 χρόνια μετά τη βασιλεία του αυτοκράτορα, δημιουργώντας άφθονες ευκαιρίες για ανακρίβειες ή εξωραϊσμούς. Η γαστρονομική αρχαιολόγος Farrell Monaco, που ειδικεύεται στην αρχαία ρωμαϊκή κουζίνα, έχει τις αμφιβολίες της. "Είναι δύσκολο να πούμε αν έγινε πραγματικό συμπόσιο ή όχι", λέει. Η σύγκλητος και η αριστοκρατία της Ρώμης θεωρούσαν τον αυτοκράτορα σκληρό τύραννο που εξάλειψε ανελέητα τους επικριτές του και επέμενε να τον αποκαλούν "κύριο και θεό".
Η Monaco σημειώνει ότι αν η ιστορία του δείπνου του Δομιτιανού είναι σάτιρα, το ολόμαυρο μενού θα μπορούσε να ήταν μια πονηρή αναφορά στην υπερβολική χρήση μαύρου πιπεριού μεταξύ των ελίτ. Επισημαίνει το αρχαιότερο βιβλίο συνταγών μαγειρικής της ρωμαϊκής αρχαιότητας (ανάγεται στον 3ο ή 4ο αιώνα) με τίτλο De Re Coquinaria (Περί μαγειρικής) που αποδίδεται στον Ρωμαίο Καίλιος Απίκιος, ο οποίος έζησε τον 1ο αιώνα π.Χ., το οποίο περιείχε το πολυτελές ανατολικό μπαχαρικό σε όλες σχεδόν τις συνταγές του. "Ίσως ο όρος 'μαύρο συμπόσιο' να ήταν αυθόρμητος, για ένα ελίτ δείπνο και σκηνικό φαγητού που χρησιμοποιούσε τόσο πολύ μαύρο πιπέρι που έκανε μαύρα τα πιάτα, τους ανθρώπους και τους τοίχους", λέει.
Το δείπνο του Δομιτιανού, είτε όντως συνέβη είτε όχι, είναι πιθανό ότι η αφήγηση του Κάσσιου να ενέπνευσε πολλά αξέχαστα μαύρα συμπόσια αιώνες αργότερα στην Αναγέννηση.
Ο ιστορικός μαγειρικής Ken Albala αποκαλεί γεγονότα όπως το "ανταγωνιστικό κοινωνικό συμπόσιο" του Strozzi, ένα υποπροϊόν των ελίτ της εποχής της Αναγέννησης που είχαν "τόσα πολλά χρήματα, που δεν ήξεραν τι να τα κάνουν".
Συχνά, οι οικοδεσπότες τρομοκρατούσαν τους καλεσμένους τους με φαγητό ή δοχεία που είχαν παραπλανητικά σχήματα. "Τους άρεσαν πολύ τα κόλπα και οι εκπλήξεις", λέει ο Albala. Ο Strozzi είχε γεμίσει το ψεύτικο κρανίο και τα οστά του με φασιανό. Ένα άλλο μαύρο συμπόσιο του 16ου αιώνα, που διοργανώθηκε από μια Φλωρεντινή συλλογικότητα καλλιτεχνών, γνωστή ως Company of the Trowel (Εταιρεία του Μυστριού), προχώρησε ακόμη περισσότερο. Το τραπέζι φαινόταν να κατακλύζεται από "αποκρουστικά πλάσματα", όπως φίδια, σαύρες, σκορπιούς και αράχνες, αλλά στην πραγματικότητα όλα ήταν δοχεία για κρέας, όπως κορυδαλλός και τσίχλα. Ο Albala θεωρεί ότι τα τρομακτικά δοχεία φαγητού του Strozzi και της Company of the Trowel ήταν πιθανότατα φτιαγμένα από ζάχαρη ή αμυγδαλόπαστα που σχηματίστηκαν με λαδωμένα ξύλινα καλούπια σε σχήμα κοκάλων, κρανίων και ανατριχιαστικών πλασμάτων.
~~~
Δεν υπάρχουν αναφορές από τους οικοδεσπότες που να εξηγούν γιατί ένιωθαν ότι έπρεπε να κάνουν τέτοιες γιορτές. Λίγα από αυτά φαίνεται να ήταν καλόπιστα, αφού οι καλεσμένοι δεν είχαν προειδοποιηθεί εκ των προτέρων για το τι επρόκειτο να ζήσουν.
Μερικοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι τα μαύρα συμπόσια, στην πραγματικότητα, μπορεί να ήταν κοινωνικά σχόλια. Τα θέματά τους για τον θάνατο, την κόλαση και τα βασανιστήρια ήταν ισχυρά ανατρεπτικά. Τόσο τα συμπόσια της Εταιρείας όσο και του Strozzi πραγματοποιήθηκαν τη δεκαετία του 1510, αμέσως μετά την ανάκτηση της εξουσίας από τους Μεδίκους στη Ρώμη και τη Φλωρεντία. Η οικογένεια του Strozzi ήταν αντίπαλος των Μεδίκων και υπέφερε οικονομικά υπό την κυριαρχία τους. Μάλιστα, αρκετοί από τους καρδινάλιους που ήταν παρόντες στο συμπόσιό του -και συγκεκριμένα εκείνοι που έκαναν εμετό- ήταν Μεδίκοι.
Αν το συμπόσιο του Strozzi ήταν ένα χτύπημα σε μια αντίπαλη οικογένεια, μπορεί να ήταν αρκετά καλυμμένο για να αποφευχθούν αντίποινα. Όμως, δεν ήταν όλοι τόσο τυχεροί, ούτε τα δείπνα τους κρυφά. Το 1519, μια άλλη οικογένεια που ήταν κατά των Μεδίκων παρέθεσε ένα δείπνο, θρηνώντας τον "θάνατο" της ελευθερίας υπό τους νέους ηγεμόνες τους. Το δωμάτιο με την μαύρη κουρτίνα είχε το οικόσημο της Φλωρεντίας ανάποδα, μαζί με πίνακες γυναικών που έκλαιγαν και τις λέξεις "Ελευθερία κάτω από τα πόδια" γραμμένες στον τοίχο. Αργότερα, ο οικοδεσπότης της γιορτής συνελήφθη, βασανίστηκε και φυλακίστηκε.
Ίσως αυτός ο άτυχος ευγενής θα έπρεπε να είχε ακολουθήσει το παράδειγμα της Εταιρείας του Μυστριού, που σχηματίστηκε στη Φλωρεντία το 1512. Σύμφωνα με τον ιστορικό James O. Ward, τα δείπνα της Εταιρείας "είχαν σκοπό να κωδικοποιήσουν μια κρυφή κριτική της διακυβέρνησης των Μεδίκων". Το αν αυτό συνέβη ή όχι είναι ανοιχτό σε ερμηνεία.
Οι καλεσμένοι συνάντησαν έναν ηθοποιό που υποδύθηκε τον Πλούτωνα, τον θεό του Κάτω Κόσμου, ο οποίος τους κάλεσε μέσα σε ένα γλέντι για τον γάμο του με μια αιχμάλωτη νύφη. Αφού πέρασαν από μια πόρτα σχεδιασμένη να μοιάζει με τα κοφτερά σαγόνια ενός φιδιού (το οποίο φέρεται να άνοιγε και έκλεινε γύρω από όσους την περνούσαν), οι επισκέπτες μπήκαν στον Κάτω Κόσμο: μια σκοτεινή τραπεζαρία καλυμμένη με εικόνες κολασμένων που βασανίζονταν. Καθώς ένας σερβιτόρος ντυμένος σαν τον διάβολο έριχνε κρασί και έδινε το δείπνο σε ένα φτυάρι, οι καλεσμένοι δείπνησαν με κρέας και "ossi dei morti", δηλαδή μπισκότα που μοιάζουν με κόκαλα.
Επιφανειακά, το συμπόσιο του Εταιρείας δεν φαίνεται τίποτα άλλο από ένα περίπλοκο στοιχειωμένο σπίτι που προσφέρει δείπνο και παράσταση. Όμως, ο Ward εικάζει ότι το θέμα του Κάτω Κόσμου είχε σκοπό να υποδηλώσει την τιμωρία που περίμενε τους τυράννους. Όπως και με τον Strozzi, δεν υπάρχει τεκμηρίωση που να περιγράφει τις προθέσεις της Εταιρείας, αφήνοντας το πραγματικό νόημα του γεύματος ένα μυστήριο.
Ωστόσο, υπάρχει μικρό μυστήριο γύρω από το τελευταίο μαύρο συμπόσιο που αναγνώρισε η Bober στο "οικογενειακό δέντρο" των μακάβριων γιορτών της. Δύο αιώνες μετά τις περίτεχνες σκηνές του Strozzi και της Εταιρείας του Μυστριού, ένας Γάλλος καλοφαγάς αποφάσισε να οργανώσει μια ψεύτικη κηδεία. Ίσως το πιο εκκεντρικό από όλα τα μαύρα συμπόσια, η εκδήλωση του 1812 που διοργάνωσε ο Alexandre Balthazar Laurent Grimod de La Reynière ήταν πραγματικά το κάτι άλλο. Οι επισκέπτες, που είχαν λάβει ειδοποίηση κηδείας από την κυρία Grimod, παρευρέθηκαν πιστεύοντας ότι η εκδήλωση ήταν στην πραγματικότητα μια τελετή στη μνήμη του συζύγου της.
Ωστόσο, υπάρχει μικρό μυστήριο γύρω από το τελευταίο μαύρο συμπόσιο που αναγνώρισε η Bober στο "οικογενειακό δέντρο" των μακάβριων γιορτών της. Δύο αιώνες μετά τις περίτεχνες σκηνές του Strozzi και της Εταιρείας του Μυστριού, ένας Γάλλος καλοφαγάς αποφάσισε να οργανώσει μια ψεύτικη κηδεία. Ίσως το πιο εκκεντρικό από όλα τα μαύρα συμπόσια, η εκδήλωση του 1812 που διοργάνωσε ο Alexandre Balthazar Laurent Grimod de La Reynière ήταν πραγματικά το κάτι άλλο. Οι επισκέπτες, που είχαν λάβει ειδοποίηση κηδείας από την κυρία Grimod, παρευρέθηκαν πιστεύοντας ότι η εκδήλωση ήταν στην πραγματικότητα μια τελετή στη μνήμη του συζύγου της.
Όταν έφτασαν, βρήκαν τους τοίχους ντυμένους με μαύρο χρώμα και ένα φέρετρο φωτισμένο από δάδες. Καθώς οι παρευρισκόμενοι αναπολούσαν τον εκλιπόντα φίλο τους, οι πόρτες της τραπεζαρίας άνοιξαν για να αποκαλύψουν ένα πλούσιο γλέντι. Στην κεφαλή του τραπεζιού ήταν ο ζωντανός Grimod.
~~~
Μελετητές όπως η Bober δεν αποδίδουν κανένα πολιτικό σχόλιο στη γιορτή του Grimod και αντ' αυτού βλέπουν τη θεατρική του μορφή ως σαφώς προσωπική. Η ψεύτικη κηδεία, για παράδειγμα, είχε σκοπό να καθορίσει ποιος από τους φίλους του θα εμφανιζόταν για να τον τιμήσει πραγματικά. Δεν ήταν καν η πρώτη φορά που φιλοξένησε μια νοσηρή γιορτή που δοκίμαζε την πίστη. Οι καλεσμένοι σε ένα προηγούμενο συμπόσιο, το 1783, έπρεπε να απαντήσουν σε μια σειρά από ερωτήσεις σχετικά με τον Grimod για να παραβρεθούν στην πραγματική γιορτή, όπου έκαιγαν θυμίαμα και πίσω από κάθε καρέκλα υπήρχε ένα φέρετρο. Αν κάποιος καλεσμένος αηδίαζε από το θέαμα, δεν είχε καμία διαφυγή καθώς, ο Grimod δεν επέτρεψε σε κανέναν να φύγει.
Μετά τον Grimod, το "οικογενειακό δέντρο" του μαύρου συμποσίου της Bober σταμάτησε να έχει νέα κλαδιά. Ο θάνατος του μαύρου συμποσίου μπορεί να αποδοθεί στην πτώση των εξωφρενικών συμποσίων συνολικά. Εκτός κι αν υπάρχουν ακόμη πλούσιοι που εξακολουθούν να διοργανώνουν γιορτές με θέμα τον θάνατο και δεν το γνωρίζει ο κόσμος. Οι διατροφικές συνήθειες έχουν εξελιχθεί από την εποχή των πολυτελών εορταστικών φαγητών, όπως έχει εξελιχθεί και το φαγητό με θέμα τον θάνατο. Στη δεκαετία του 1890, αρκετές δεκαετίες αφότου ο Grimod διοργάνωσε την ταφική του γιορτή, άνοιξαν στο Παρίσι ένα εστιατόριο με θέμα τον θάνατο και ένα με θέμα την κόλαση (και τα δύο έχουν κλείσει πια).
Σήμερα, στο Des Moines της Αϊόβα, ένας αρτοποιός φτιάχνει "people pot pies" που θυμίζουν τα πρόσωπα όσων είχαν βίαιο τέλος. Στο Μπέρμιγχαμ της Αγγλίας, ένας καλλιτέχνης τούρτας σχεδιάζει γλυκίσματα που μοιάζουν με κομμένα πτώματα, ματωμένες καρδιές και άλλες ανατομικές παραξενιές. Αυτές οι... λιχουδιές συνεχίζουν την παράδοση των μαγειρικών τεχνασμάτων του μαύρου συμποσίου, που δεν περιορίζονται πλέον στους ελίτ, αλλά είναι διαθέσιμες σε οποιονδήποτε έχει λογαριασμό Etsy.
από: atlas obscura
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου