Φρυγικό Σκουφάκι, η μασκότ των Ολυμπιακών Αγώνων του Παρισιού

Οι μασκότ των Ολυμπιακών (αριστερά) και Παραολυμπιακών (δεξιά, με πρόσθετο πόδι) Αγώνων του Παρισιού 2024 - πηγή

 

Το φρυγικό σκουφάκι, γνωστό και ως σκουφάκι της ελευθερίας, εμφανίστηκε ως ισχυρό σύμβολο στην Αμερική και τη Γαλλία του 18ου αιώνα

 

 

 

Όταν η Γαλλία αποφάσισε να φτιάξει μια μασκότ για τους Θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού 2024, δε διάλεξε κάποιο ζωάκι, όπως για παράδειγμα έχουν κάνει πολλές άλλες χώρες τα προηγούμενα χρόνια. Αντίθετα, οι υπεύθυνοι επέλεξαν να τιμήσουν ένα σκουφί.

Το Ολυμπιακό Φρυγικό Σκουφάκι, όπως ονομάζεται η μασκότ, είναι πιθανό να είναι οικείο σε κάθε Γάλλο μαθητή. Βασίζεται σε ένα κόκκινο σκουφάκι που έγινε, και παραμένει μέχρι σήμερα, το ανεξίτηλο έμβλημα της Γαλλικής Επανάστασης του τέλους του 18ου αιώνα.

"Επιλέξαμε ένα ιδανικό και όχι ένα ζώο", δήλωσε ο πρόεδρος του Παρίσι 2024, Τόνι Εστανγκέ.

Ωστόσο, αυτό που έχει σχεδόν χαθεί στην ιστορία, ωστόσο είναι το γεγονός ότι το φρυγικό σκουφάκι, κάποτε, ήταν και σύμβολο της Αμερικανικής Επανάστασης.

Ένα καπέλο με ιστορία

 

Ο Πάρις της Τροίας, με φρυγικό σκούφο

Το σκουφάκι χρονολογείται πολύ πιο πίσω από οποιαδήποτε από αυτές τις επαναστάσεις. Πολλοί ιστορικοί το εντοπίζουν στο "πίλο", ένα καπέλο που φορούσαν οι πρώην σκλάβοι στην αρχαία Ρώμη για να υποδείξουν ότι είχαν απελευθερωθεί.

Το όνομα φρυγικό προέρχεται από τη Φρυγία, η οποία κατά την αρχαιότητα περιελάμβανε μεγάλη περιοχή της Μικράς Ασίας (όλη την έκταση από τα κεντρικά παράλια της Παφλαγονίας μέχρι την Αντιόχεια της Πισιδίας και το Ικόνιο), στην σημερινή βορειο-κεντρική Τουρκία, όπου παρόμοια καπέλα φορούσαν κάποια στιγμή πριν από τον 7ο αιώνα π.Χ. Το φρυγικό σκουφάκι χαρακτηριζόταν από έναν διακριτικό κώνο στην κορυφή που μπορούσε να πέσει προς τα εμπρός ή προς τα πίσω.

Ενώ το σκουφί εμφανίζεται σε πολλά αρχαία νομίσματα, συνήθως στο κεφάλι ενός θεού ή μιας θεάς, σταδιακά εξαφανίστηκε από τη συμβολική χρήση καθώς περνούσαν οι αιώνες. Επανεμφανίστηκε τον 17ο αιώνα καθώς οι λόγιοι στην Αγγλία ενδιαφέρθηκαν περισσότερο για τον κλασικό κόσμο και εμφανίστηκε στις -μελλοντικές- ΗΠΑ ήδη από το 1733, στην επίσημη σφραγίδα των Georgia Trustees, οι οποίοι κυβερνούσαν την αποικία της σημερινής πολιτείας των ΗΠΑ Γεωργία, βάσει καταστατικού από τον Γεώργιο Β'.

Τα φρυγικά σκουφάκια κέρδισαν ευρύτερη αποδοχή τη δεκαετία του 1760, καθώς οι Αμερικανοί άποικοι δεινοπαθούσαν υπό την βρετανική κυριαρχία. Ο Paul Revere, ένας αργυροχόος από την Βοστώνη, γνωστός σήμερα για τη μεταμεσονύκτια βόλτα του το 1775 που προειδοποιούσε για μια επικείμενη βρετανική επίθεση, ήταν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνος για αυτή την τάση.

Το 1766, ο Revere σχεδίασε έναν οβελίσκο που στήθηκε στο Boston Common για τον εορτασμό της κατάργησης του Stamp Act, ενός βρετανικού νόμου που επέβαλε φόρο στο χαρτί που χρησιμοποιούταν σε νομικά έγγραφα, εφημερίδες, ακόμη και σε τραπουλόχαρτα στις Αποικίες. Στη μία πλευρά του οβελίσκου, μια γυναίκα που αντιπροσωπεύει την ελευθερία φέρει ένα φρυγικό σκουφάκι πάνω σε έναν στύλο. Οι Αμερικανοί επαναστάτες αγκάλιασαν το σκουφί ως σύμβολο, αποκαλώντας το πλέον "σκούφο της ελευθερίας".

Ο "σκούφος της ελευθερίας" έγινε μια από τις πιο πανταχού παρούσες εικόνες στον αγώνα των αποίκων για την ελευθερία, που συχνά απεικονιζόταν είτε στο κεφάλι της θεάς Ελευθερίας είτε πάνω από ένα αιχμηρό ραβδί που έφερε.

 

Εκτύπωση του 1837 του Θείου Σαμ με φρυγικό σκούφο

Μετά την παράδοση των Βρετανών το 1781 και τη δημιουργία της νέας χώρας, ο σκούφος της ελευθερίας εμφανίστηκε σε πολλά νομίσματα, κρατικές σημαίες και σφραγίδες των ΗΠΑ. Σε τουλάχιστον μια πρώιμη απόδοση, ο θείος Σαμ φοράει σκούφο ελευθερίας και όχι το γνωστό καπέλο που ξέρουμε σήμερα.

Σήμερα, στην επίσημη σημαία του στρατού των ΗΠΑ εμφανίζεται ένας κόκκινος σκούφος ελευθερίας, αλλά και στη σφραγίδα της Γερουσίας των ΗΠΑ. Η φιγούρα του Αγάλματος της Ελευθερίας, που συχνά φορούσε σκούφο ελευθερίας, συνέχισε να κοσμεί τα αμερικανικά νομίσματα για περίπου 150 χρόνια, μεταξύ των οποίων μια δεκάρα, η οποία σταμάτησε να κυκλοφορεί το 1945 και αντικαταστάθηκε από μια άλλη δεκάρα.

Ένας αμφιλεγόμενος σκούφος

 

Πρώιμο σχέδιο για το άγαλμα στην κορυφή του τρούλου του Καπιτωλίου των ΗΠΑ. Η Ελευθερία φορούσε φρυγικό σκούφο

 

Όμως, ο σκούφος δεν άργησε να γίνει αντικείμενο διαμάχης, εν μέρει επειδή ταυτίζονταν πολύ στενά με τη Γαλλική Επανάσταση, η οποία είχε συγκλονίσει πολλούς Αμερικανούς με την αιματοχυσία της. "Οι δεσμοί του σκούφου με τις ριζοσπαστικές φάσεις της Γαλλικής Επανάστασης περιόρισαν τη χρήση του ως σύμβολα για τους Αμερικανούς πολιτικούς μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1790", λέει ο Andrew Detch, ιστορικός στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο Μπόλντερ. "Έγιναν συμβολικά τόσο του ριζοσπαστισμού όσο και της πολιτικής φατρίας, δύο πράγματα που φοβόντουσαν οι περισσότεροι πολιτικοί ηγέτες στις Ηνωμένες Πολιτείες".

Τον 19ο αιώνα, ορισμένοι Αμερικανοί πολιτικοί βρήκαν έναν νέο λόγο για να αντιταχθούν στον σκούφο ελευθερίας ως εθνικό σύμβολο. Όταν τη δεκαετία του 1850 σχεδιαζόταν το Καπιτώλιο των ΗΠΑ, το αρχικό σχέδιο για ένα άγαλμα στην κορυφή του τρούλου απαιτούσε μια κλασικά ντυμένη γυναίκα που φορούσε σκούφο ελευθερίας. Όμως, ο Τζέφερσον Ντέιβις, τότε υπουργός Πολέμου και σύντομα πρόεδρος της Συνομοσπονδίας, αντιτάχθηκε σθεναρά, προφανώς φοβούμενος ότι ένα σύμβολο που θα μπορούσε να ανιχνευθεί στους πρώην σκλάβους Ρωμαίους θα έστελνε λάθος μήνυμα, ειδικά στους σκλάβους Μαύρους Αμερικανούς. Ως αποτέλεσμα, το Άγαλμα της Ελευθερίας φοράει κράνος. Ωστόσο, ο σκούφος της ελευθερίας εξακολουθεί να υπάρχει σε τοιχογραφίες στο Καπιτώλιο και σε άλλα έργα τέχνης.

Εν τω μεταξύ, στη Γαλλία, ο σκούφος -συχνά αναφέρεται ως "bonnet rouge", δηλαδή κόκκινο καπέλο, σύμφωνα με το τυπικό του χρώμα, ή "bonnet de laine", σύμφωνα με το κοινό υλικό του από μαλλί- άρχισε να εμφανίζεται σε πίνακες και χαρακτικά γύρω στο 1789, στην έναρξη της Γαλλικής Επανάστασης. Σε αντίθεση με τους Αμερικανούς ομολόγους τους, που χρησιμοποίησαν τον σκούφο σε μεγάλο βαθμό ως σύμβολο, πολλοί Γάλλοι επαναστάτες φορούσαν στην πραγματικότητα τα καπέλα.

Ο ιστορικός Charles Downer Hazen περιέγραψε μια πολύ σημαντική ημέρα, την 20η Ιουνίου 1792, όταν "πολλές χιλιάδες άντρες, φορώντας το κόκκινο καπέλο, οπλισμένοι με ακόντια και κουβαλώντας πρότυπα με τυπωμένα τα Δικαιώματα του Ανθρώπου πάνω τους", εισέβαλαν στο παλάτι του Λουδοβίκου ΙΣτ' στο Παρίσι και απαιτούσαν από τον Γάλλο βασιλιά να υπογράψει δύο διατάγματα στα οποία είχε προηγουμένως ασκήσει βέτο. Ο Λουδοβίκος αρνήθηκε, αλλά πιθανώς για να κατευνάσει τους εισβολείς, φόρεσε κόκκινο καπέλο και ήπιε ένα ποτήρι κρασί που του έδωσαν. "Τελικά, το πλήθος αποσύρθηκε, χωρίς να διαπράξει βία, αλλά έχοντας υποβάλει τον βασιλιά της Γαλλίας σε πικρή ταπείνωση", έγραψε ο Hazen.

 

Σατιρικό σχέδιο του Λουδοβίκου ΙΣτ' που φοράει φρυγικό σκούφο και πίνει κρασί

Σύντομα, άρχισαν να κυκλοφορούν στην Γαλλία σατυρικά χαρακτικά του Λουδοβίκου με ένα μπουκάλι κρασί στο χέρι και κόκκινο καπέλο στο κεφάλι του. Ωστόσο, οι επαναστάτες δεν ήταν ακόμα ικανοποιημένοι και του αφαίρεσαν εντελώς το κεφάλι στέλνοντάς τον στη γκιλοτίνα τον Ιανουάριο του 1793. Η σύζυγός του, Μαρία Αντουανέτα, τον ακολούθησε στον τάφο τον Οκτώβριο.

Όταν ο Κάρολος Ντίκενς δημοσίευσε τη φανταστική του αφήγηση για τη Γαλλική Επανάσταση, A Tale of Two Cities, το 1859, έντυσε χαρακτήρες με "χοντροκομμένα" ή "τραχιά" κόκκινα καπέλα σε όλο το βιβλίο. Ο εικονογράφος του μυθιστορήματος παρουσίαζε επίσης τα καπέλα σε πολλά συνοδευτικά σχέδια.

 

Εικονογράφηση στο A Tale of Two Cities του Ντίκενς που δείχνει επαναστάτες που φορούν φρυγικούς σκούφους

Παρομοίως, το καπέλο εμφανίζεται στο μυθιστόρημα του Ουγκό του 1862 για την Εξέγερση του Παρισιού του 1832, οι Άθλιοι, στο οποίο οι αντάρτες φορούσαν για άλλη μια φορά και έδειχναν το κόκκινο καπέλο τους στην προσπάθειά τους να εκδιώξουν μια νεοσύστατη γαλλική μοναρχία.

Από εκείνες τις μέρες μέχρι σήμερα, ο σκούφος της ελευθερίας (ή Φρυγίας) τιμάται στη Γαλλία, αλλά έχει ξεχαστεί στις ΗΠΑ. Όταν το 1783 μια Γαλλίδα θαυμάστρια θέλησε να τιμήσει τον -τότε πρέσβη στη Γαλλία- Βενιαμίν Φραγκλίνο, του έδωσε ένα μπαστούνι που στη λαβή είχε ένα μικρό χρυσό αντίγραφο ενός σκούφου ελευθερίας. Ο Φραγκλίνος εκτίμησε τόσο πολύ το δώρο και όλα όσα συμβόλιζε που το έκανε δώρο στον φίλο του Τζορτζ Ουάσιγκτον μετά τον θάνατό του το 1790. Σήμερα, το μπαστούνι βρίσκεται τώρα στις συλλογές του Εθνικού Μουσείου Αμερικανικής Ιστορίας του Smithsonian.

 

Η Μαριάν (Marianne) είναι η αλληγορική μορφή της Γαλλικής Δημοκρατίας. Πρόκειται για μια γυναικεία μορφή που συνήθως φοράει τον φρυγικό σκούφο και εκπροσωπεί τη Γαλλική Δημοκρατία και τις αξίες που περιέχονται στο σύνθημα, "Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη". Xρονολογείται από τη Γαλλική Επανάσταση και είναι ένα από τα εθνικά σύμβολα της Γαλλικής Δημοκρατίας, η προσωποποίηση της ελευθερίας και της δημοκρατίας - πηγή

από: smithsonian mag