"Δε θέλω να έχω καμία σχέση με την βόμβα!»: Οι επιστήμονες που αντιτάχθηκαν στο Πρόγραμμα Μανχάταν

Επιστήμονες που εργάστηκαν στο Chicago Pile-1, ένα από τα εργαστήρια του Προγράμματος Μανχάταν. Στη μεσαία σειρά με την καμπαρντίνα, ο Λέο Σίλαρντ

 

"Η ανάπτυξη της ατομικής δύναμης θα προσφέρει στα έθνη νέα μέσα καταστροφής".

 

 

"Έγινα ο Θάνατος, ο καταστροφέας του κόσμου", μονολόγησε ο φυσικός Τζούλιους Ρόμπερτ Οπενχάιμερ καθώς έβλεπε το πρώτο πυρηνικό μανιτάρι να σχηματίζεται πάνω από την έρημο Jornada del Muerto στο Νέο Μεξικό. Το διάσημο απόφθεγμα, δανεισμένο από την αρχαία ινδουιστική γραφή Μπαγκαβάτ Γκίτα, (ή Μπαγκαβαντγκίτα, που σημαίνει "Το Θείο Τραγούδι"), εγείρει ένα σημαντικό αλλά ερώτημα που συχνά παραβλέπεται. Γιατί ο Οπενχάιμερ και οι συνεργάτες του συμφώνησαν να δημιουργήσουν ένα όπλο που, εκτός από το να σκοτώσει εκατοντάδες χιλιάδες Ιάπωνες πολίτες, θα μπορούσε μια μέρα να τελειώσει όλη την ζωή στη Γη;

Από τα εκτιμώμενα 130.000 άτομα που συμμετείχαν στο Πρόγραμμα Μανχάταν, η συντριπτική πλειοψηφία δεν είχε ιδέα τι ακριβώς έφτιαχνε -για παράδειγμα, οι εργαζόμενοι στη γραμμή συναρμολόγησης, που εκτελούσαν τις μικρές, εξειδικευμένες εργασίες τους χωρίς ποτέ να έχουν δει το τελικό αποτέλεσμα. Όσοι το είδαν είχαν τους λόγους τους να συνεχίσουν. Κάποιοι ήθελαν χρήματα -οι μισθοί, σύμφωνα με πληροφορίες, ήταν καλύτεροι από τον μέσο όρο. Άλλοι έδρασαν από πατριωτισμό, αναζητώντας εκδίκηση για τις ζωές που χάθηκαν στο Περλ Χάρμπορ. Άλλοι εξακολουθούσαν να παρακινούνται από την επιστημονική περιέργεια. "Εργαζόμαστε σε κάτι που είναι πιο σημαντικό από την ανακάλυψη της ηλεκτρικής ενέργειας", είπε στους νεοσύλλεκτους ο χημικός Γκλεν Σίμποργκ, ο οποίος ήταν επικεφαλής του τμήματος πλουτωνίου. "Αυτό σχεδόν πάντα τους έπειθε".

Και λέμε "σχεδόν" καθώς, για μερικούς ελάχιστους επιστήμονες, αυτές οι υποσχέσεις για φήμη και χρήματα δεν άξιζαν το ηθικό κόστος. "Δε θέλω να έχω καμία σχέση με την βόμβα!", απάντησε η Αυστριακή φυσικός Λίζε Μάιτνερ στην οποία πιστώθηκε η ανακάλυψη της πυρηνικής σχάσης, όταν την προσέγγισαν να συμμετάσχει στο Πρόγραμμα. Μαζί της συμφωνούσαν και ο Ιταλός φυσικός Φράνκο Ρασέττι, μακροχρόνιος συνεργάτης του βραβευμένου με Νόμπελ Φυσικής Ενρίκο Φέρμι, καθώς και ο βραβευμένος με Νόμπελ Πολωνός φυσικός Ίσιντορ Ισαάκ Ράμπι. Ο Ράμπι αρνήθηκε την προσφορά του Οπενχάιμερ να γίνει αναπληρωτής διευθυντής του Προγράμματος και παρέμεινε απλώς σύμβουλος.

Μερικοί επιστήμονες εντάχθηκαν στο Πρόγραμμα Μαχνάταν μόνο και μόνο για να αντιταχθούν όταν κατέληξαν να κατανοήσουν τις καταστροφικές του δυνατότητες. Ο Πολωνο-Βρετανός φυσικός Τζόζεφ Ρότμπλατ έφτασε στο εργαστήριο στο Λος Άλαμος το 1944 για να ηγηθεί του θεωρητικού τμήματος, αλλά, αργότερα την ίδια χρονιά, όταν οι επιστήμονες έμαθαν ότι η ναζιστική Γερμανία δεν ήταν καθόλου κοντά στο να αναπτύξουν την δική της ατομική βόμβα, έφυγε (η καταπολέμηση του πιθανού ατομικού οπλοστασίου των Ναζί ήταν ο αρχικός σκοπός του Προγράμματος Μανχάταν). Για πολλά χρόνια, ο Ρότλαμπ κατηγορήθηκε για σοβιετική κατασκοπεία και δεν του επετράπη η είσοδος στις ΗΠΑ παρά μόνο το 1964. Ωστόσο, τέτοιες κατηγορίες δεν σταμάτησαν την αντιπυρηνική του σταυροφορία και, το 1993, δημοσίευσε ένα βιβλίο που υποστηρίζει την εξάρθρωση κάθε όπλου μαζικής καταστροφής στον πλανήτη.

 

Φωτογραφία του Trinity, της πρώτης δοκιμής ατομικής βόμβας, 25 ms μετά την έκρηξη. Το υψηλότερο σημείο του ημισφαιρίου της βολίδας είναι περίπου 200 μέτρα

 

Ένας άλλος επιστήμονας που μετάνιωσε για το χρόνο του στο Λος Άλαμος ήταν ο Ουγγροαμερικανός φυσικός και εφευρέτης Λέο Σίλαρντ, ένας από τους ανθρώπους που, μαζί με τον Άλμπερτ Αϊνστάιν, είχαν βοηθήσει να ξεκινήσει το Πρόγραμμα Μανχάταν. Το 1945, πήγαινε από τμήμα σε τμήμα συγκεντρώνοντας υπογραφές για μια αίτηση που θα υπέβαλε και θα ζητούσε από τον Πρόεδρο Χάρι Τρούμαν να μην ρίξει τις τρομερές δημιουργίες τους στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι. Η αναφορά, που υπογράφηκε από περισσότερους από 70 ειδικούς, υποστήριξε ότι, ενώ ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος έπρεπε να "φθάσει γρήγορα σε μια επιτυχή ολοκλήρωση", οποιαδήποτε επίθεση στην Ιαπωνία δε θα μπορούσε να δικαιολογηθεί έως ότου δοθεί η ευκαιρία στη χώρα να παραδοθεί. Ίσως, το πιο σημαντικό ήταν ότι, οι υπογράφοντες, θεώρησαν ότι οι ΗΠΑ, ως η πρώτη χώρα που κατείχε πυρηνικά όπλα, θα έπρεπε να αποτελέσουν παράδειγμα για τον υπόλοιπο κόσμο, αποφεύγοντας τη χρήση τους.

"Η ανάπτυξη της ατομικής ισχύος θα προσφέρει στα έθνη νέα μέσα καταστροφής. Οι ατομικές βόμβες που έχουμε στη διάθεσή μας αντιπροσωπεύουν μόνο το πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση και δεν υπάρχει σχεδόν κανένα όριο στην καταστροφική δύναμη που θα είναι διαθέσιμη κατά τη μελλοντική τους ανάπτυξη. Έτσι, ένα έθνος που δημιουργεί το προηγούμενο της χρήσης αυτών των πρόσφατα απελευθερωμένων δυνάμεων της φύσης για σκοπούς καταστροφής μπορεί να πρέπει να φέρει την ευθύνη να ανοίξει την πόρτα σε μια εποχή καταστροφής σε ασύλληπτη κλίμακα".

Με το αίτημά του, ο Σίλαρντ προκάλεσε έχθρες στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση, τον στρατό, αλλά και τον ίδιο τον Οπενχάιμερ, ο οποίος φρόντισε να μην δοθεί η ευκαιρία σε κανέναν από τους επιστήμονες που στάθμευαν στο εργαστήριο του Λος Άλαμος να υπογράψει το έγγραφο. Ο Οπενχάιμερ πίστευε ότι δεν είχε κανένα νόημα να αναπτύξει κάτι που δεν επρόκειτο να δοκιμαστεί ποτέ. "Αν είσαι επιστήμονας δεν μπορείς να σταματήσεις κάτι τέτοιο", είπε κατά την αποχαιρετιστήρια ομιλία του το 1945. "Εάν είσαι επιστήμονας πιστεύεις ότι είναι καλό να μάθεις πώς λειτουργεί ο κόσμος. Ότι είναι καλό να μάθουμε ποιες είναι οι πραγματικότητες. Ότι είναι καλό να παραδίδουμε στην ανθρωπότητα γενικότερα τη μεγαλύτερη δυνατή δύναμη για να ελέγξουμε τον κόσμο και να τον αντιμετωπίσουμε σύμφωνα με τα φώτα και τις αξίες του".

 

Αργότερα, ο Οπενχάιμερ άλλαξε γνώμη και ήταν αντίθετος στις βόμβες υδρογόνου με το σκεπτικό ότι ήταν ακόμη πιο καταστροφικές από τις ατομικές βόμβες. Όμως οι εκκλήσεις του, όπως και των συναδέλφων του πριν από αυτόν, ήταν καθυστερημένες. Ο Ρότλαμπ δεν έπεισε ποτέ τους παγκόσμιους ηγέτες να συμφωνήσουν σε έναν παγκόσμιο πυρηνικό αφοπλισμό. Η έκκληση του Σίλαρντ δεν έφτασε ποτέ στον Τρούμαν -ο υπεύθυνος υπουργός Εξωτερικών Τζέιμς Φ. Μπερνς αρνήθηκε να του δείξει το αίτημα.

Και η Χιροσίμα και το Ναγκασάκι βυθίστηκαν στον καπνό και την ακτινοβολία...

 

από: mental floss