Ψωροκώσταινα

Είναι κι αυτή μια όχι επιτυχημένη ονομασία, που είχαν δώσει στην Ελλάδα.

Πώς, όμως, της κόλλησαν αυτό το παρατσούκλι;



Στην εποχή που κυβερνούσε την Ελλάδα ο Καποδίστριας ζούσε στο Ναύπλιο μια ζητιάνα (θλιβερής έμπνευσης), που την έλεγαν Ψωροκώσταινα. Σε μια, λοιπόν, συνεδρίαση της Συνέλευσης, κάποιος θέλοντας να πει για τη φτώχεια του Ελληνικού Δημοσίου, το παρομοίασε με την πασίγνωστη ζητιάνα. Από τότε η λέξη επαναλήφθηκε στις συζητήσεις και τελικά επικράτησε. Μόνο που, όταν λέγεται τώρα δεν εννοεί το Ελληνικό Δημόσιο, αλλά ολόκληρη την Ελλάδα.

Και συγκεκριμένα η όλη ιστορία της «Ψωροκώσταινας» (Ευ. Δαδιώτης, «Αιγαιοπελαγίτικα» τεύχος 13) είναι η εξής: "Δεν έχω τίποτα άλλο από αυτό το ασημένιο δαχτυλίδι κι αυτό το γρόσι. Αυτά τα τιποτένια προσφέρω στο μαρτυρικό Μεσολόγγι", είπε περήφανη η γριά πλύστρα Χατζηκώσταινα και τα άφησε πάνω στο τραπέζι που είχε στήσει στην πλατεία του Ναυπλίου η ερανική επιτροπή, εκείνη την Κυριακή του 1826.

Ύστερα απ' αυτή την απρόσμενη χειρονομία, κάποιος από το πλήθος φώναξε: "Για δείτε, η πλύστρα η "Ψωροκώσταινα" πρώτη πρόσφερε τον οβολό της".

Κι αμέσως το φιλότιμο πήρε κι έδωσε. Βροχή πέφταν πάνω στο τραπέζι λίρες, γρόσια κι ασημικά. Αυτή ήταν η συνέχεια της φτωχής προσφοράς της πλύστρας Χατζηκώσταινας, που από εκείνη τη στιγμή απαθανατίστηκε με το παρατσούκλι "Ψωροκώσταινα". Και το παρανόμι αυτό κόλλησε έπειτα στην Ελλάδα. Μ' αυτό χαρακτήριζαν την οικονομική αθλιότητα της μετεπαναστατικής Ελλάδας. Και δεν ξεγράφτηκε αυτή η λέξη από το ελληνικό λεξιλόγιο. Αλλά, ποια ήταν η "Ψωροκώσταινα"; Ήταν η κάποτε αρχόντισσα των Κυδωνιών, του Αϊβαλιού, Πανωραία Χατζηκώστα, σύζυγος πάμπλουτου Αϊβαλιώτη έμπορου, που φημιζότανε όχι μόνο για τα πλούτη του άντρα της, μα και για τα πολλά δικά της κι ακόμα για την ομορφιά της.

Όταν αργότερα οι Τούρκοι πυρπόλησαν την πολιτεία του Αϊβαλί, και έσφαξαν άντρες και γυναικόπαιδα, ανάμεσα σ' αυτούς που σώθηκαν ήταν και η αρχόντισσα Πανωραία Χατζηκώστα, που είδε να σφάζουν οι Τούρκοι τον άντρα της και τα παιδιά της. Κατά καλή της τύχη ένας ναύτης τη βοήθησε και μαζί με άλλους την ανέβασε σ' ένα καράβι που ξεμπάρκαρε στα Ψαρά. Εκεί αναγνωρίστηκε από τον ομοιοπαθή της Βενιαμίν το Λέσβιο, την προστάτεψε και τον ακολούθησε στην Πελοπόννησο. Στο Ναύπλιο ο Βενιαμίν παρέδιδε μαθήματα για να ζήσει και η Πανωραία, για να ζήσει, άρχισε να ξενοπλένει. Κι αργότερα, με σαλεμένα σχεδόν τα λογικά της, ζητιάνευε στους δρόμους του Ναυπλίου.

Έπειτα από το περιστατικό του εράνου στο Ναύπλιο, όταν έφτασε ο Καποδίστριας στην Ελλάδα, τη συμμάζεψε όταν ίδρυσε το ορφανοτροφείο, η Πανωραία, που τώρα έγινε γνωστή με το παρανόμι "Ψωροκώσταινα", προσφέρθηκε να πλένει τα ρούχα των ορφανών χωρίς καμιά πληρωμή.

από το βιβλίο του Τάκη Νατσούλη "Λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις", εκδόσεις Σμυρνιωτάκη, Δεκέμβριος 2007, Αθήνα
φωτογραφία: Υπέρ πατρίδος το παν, πίνακας του Θεόδωρου Βρυζάκη, 1858