Το Κτήμα Χαροκόπου στη Λάρισα

φωτογραφία: Dimitris Amvrazis

Από τα μεγαλύτερα αρχοντικά της Θεσσαλίας, ποτισμένο με μνήμες προσωπικοτήτων της τέχνης και της πολιτικής, με κυριότερη αυτή της Μελίνας Μερκούρη, που υπήρξε κάποτε σύζυγος του τσιφλικά Παναγή Χαροκόπου του νεώτερου, μέλος της δυναστείας Χαροκόπου.



Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας από τους Τούρκους το 1881 ολόκληρος ο Θεσσαλικός κάμπος ήταν μοιρασμένος σε μεγάλες ιδιοκτησίες (τσιφλίκια), τα οποία οι Τούρκοι τσιφλικάδες πούλησαν σε Έλληνες κεφαλαιούχους, διατηρώντας με αυτόν τον τρόπο ιδιοκτησιακό καθεστώς άθικτο και μετά την απελευθέρωση.

Την ίδια εποχή έρχεται στην Ελλάδα από την Ρουμανία ο Παναγής Χαροκόπος πλούσιος Έλληνας με σημαντικό φιλανθρωπικό έργο και αγοράζει έξι μεγάλα αγροκτήματα (τσιφλίκια) 80.000 στρεμμάτων στη Θεσσαλία. Αναθέτει δε τη διεύθυνση αυτών στον αδελφό του Σπύρο.

φωτογραφία: της Λαρίσης το...ανάγνωσμα

Την ίδια χρονιά αγοράζει το τσιφλίκι της Γιάννουλης από τον Ουσαμπενδίν Μπεή Χασάν Βέη, κτηματία και σύμβουλο της οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την αδερφή του Σαντικαϊ Χανούμ, έναντι 8.000 χρυσών λιρών Τουρκίας δηλαδή 280.000 δραχμές. Το τσιφλίκι, το οποίο μελλοντικά θα αποτελούσε τον περίφημο «Πύργο Χαροκόπου», ήταν έκτασης 14.343 τουρκικών στρεμμάτων και συνόρευε από γύρω με τις περιφέρειες των χωριών, Γιάννουλης, Βέη Τατάρ, Καζακλάρ, Κουλούρι και Καλυβίων.

Το 1902, ο Κεφαλλονίτης στην καταγωγή Παναγής Χαροκόπος, αρχίζει την ανοικοδόμηση του «Πύργου», σε σχέδια του επίσης Κεφαλλονίτη και αρχιτέκτονα των ανακτόρων, Αναστάσιου Μεταξά. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο Μεταξάς αποτελεί τον «προσωπικό» αρχιτέκτονα του Παναγή Χαροκόπου και εκτός από τον «Πύργο της Γιάννουλης», ανακαινίζει το Μέγαρο Χαροκόπου στην Αθήνα -σημερινό Μουσείο Μπενάκη-, σχεδιάζει τη Χαροκόπειο Σχολή Οικοκυρικών στην Καλλιθέα -σημερινό Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο- και άλλα κτίρια και οικίες της οικογένειας.

φωτογραφία: της Λαρίσης το...ανάγνωσμα

Τα σχέδια του Μεταξά, είναι επηρεασμένα από τα αρχιτεκτονικά ρεύματα που επικρατούν στις αρχές του 20ου αιώνα (νεοκλασικισμός, εκλεκτισμός κ.α) ειδικά δε, στον «Πύργο Χαροκόπου» αυτές οι επιρροές πλαισιώνονται από ρουστίκ λεπτομέρειες -όπως για παράδειγμα οι εμφανείς ακρογωνιαίοι λίθοι- που προσδίδουν στο επιβλητικό για την εποχή κτίριο ένα αγροτικό χαρακτήρα, εναρμονίζοντας το με το φυσικό τοπίο.

Το κονάκι αποτελείται από το συγκρότημα των αποθηκών, τον ορνιθώνα, τον ανεμόμυλο με τις δεξαμενές, τα ξηραντήρια και τους βοηθητικούς χώρους για τις αγροτικές εργασίες. Το κυρίως κτίριο περιβάλλεται, ανατολικά από ψηλό λιθόκτιστο μαντρότοιχο, και νότια από ψηλό σιδερένιο κιγκλίδωμα ενώ βόρεια και δυτικά του απλώνεται ένα παραλληλόγραμμο συγκρότημα κτιρίων με αποθήκες, στάβλους, αρτοποιείο, αμαξοστάσιο, πλυντήρια και γραφεία. Η οικία του κυρίως κτιρίου, αποτελείται από δυο ορόφους, ημιυπόγειο και έναν προεξάρχοντα πύργο, ο οποίος καθιέρωσε το κονάκι στην τοπική μνήμη ως «Πύργο Χαροκόπου». Μια μεγάλη μαρμάρινη σκάλα, η οποία βρίσκεται στη νότια πλευρά του σπιτιού οδηγεί στην πλακόστρωτη βεράντα εκεί όπου βρίσκεται και η κύρια είσοδος του «αρχοντικού», περιφρουρούμενη από μια βαριά σιδερένια διακοσμημένη πόρτα με μεταλλικούς ήλιους.

φωτογραφία: της Λαρίσης το...ανάγνωσμα

Ο Παναγής Χαροκόπος γεννήθηκε στην Κεφαλλονιά το 1835 και πέθανε στην Αθήνα το 1911. Μετανάστευσε σε νεαρή ηλικία στη Ρουμανία, όπου απέκτησε μεγάλη περιουσία από την καλλιέργεια κτημάτων και το εμπόριο σιτηρών. Το 1899 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.

Ο Παναγής Χαροκόπος ήταν ένας δραστήριος και δυναμικός άνθρωπος. Συνέβαλε στον εκσυγχρονισμό της γεωργίας στη Ρουμανία και στην Ελλάδα, στην ανάπτυξη της βιοτεχνίας και βιομηχανίας και στην διαμόρφωση του τραπεζικού συστήματος. Επιπλέον, ανέπτυξε πλούσια κοινωφελή δραστηριότητα, ευεργετώντας τόσο την Ελλάδα όσο και τη Ρουμανία. Το σπουδαιότερο δημιούργημά του υπήρξε η Χαροκόπειος Οικοκυρική και Επαγγελματική Σχολή Θηλέων στην Καλλιθέα, πρόδρομος του σημερινού Χαροκοπείου Πανεπιστημίου.

φωτογραφία: της Λαρίσης το...ανάγνωσμα

Εισήγαγε μηχανήματα από το εξωτερικό και ενημερώνονταν στις νέες εξελίξεις στο γεωργικό τομέα. Έφερε στην Ελλάδα την πρώτη αλωνιστική μηχανή, το πρώτο μηχανικό άροτρο. Φρόντιζε για τη βελτίωση των συνθηκών και προσπαθούσε να τους εκπαιδεύσει στις νέες καλλιέργειες. Ίδρυσε τη Γεωργική σχολή στα Φάρσαλα ενώ το 1910 παραχώρησε 30.000 στρμ. από το τσιφλίκι του για τους κολίγους.

Θαυμαστής των ιδεών του Βενιζέλου εκλέχτηκε Βουλευτής το 1911 κι ενδιαφέρθηκε για τη λύση του αγροτικού ζητήματος στη Θεσσαλία. Ήταν άνθρωπος κοινωνικός, με πολλές γνωριμίες κι έδινε συχνά δεξιώσεις καλώντας πολλά επίλεκτα μέλη της Λαρισινής κοινωνίας. Από το κονάκι του Χαροκόπου πέρασε ο Ελευθέριος Βενιζέλος και πολλές προσωπικότητες του τόπου.

φωτογραφία: της Λαρίσης το...ανάγνωσμα

Το κονάκι ήταν επιπλωμένο με θαυμάσια έπιπλα που έφερε από τη Ρουμανία, πίνακες και έργα τέχνης. Πέθανε το 1911 και άφησε την περιουσία του στα τρία παιδιά του αδερφού του που ζούσαν κοσμική ζωή ανάμεσα στην Ελβετία, την Αθήνα και τη Λάρισα. Η κόρη Εβάν παντρεύτηκε τον πολιτικό Θεοτόκη, ο Παναγής ο νεώτερος τη Μελίνα Μερκούρη και ο Γιώργος τη Σοφία Χαροκόπου.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, επί γερμανικής κατοχής ο «Πύργος Χαροκόπου» είχε επιταχθεί και αποτελούσε την κατοικία του τότε Γερμανού διοικητή της Λάρισας. Στο κονάκι είχαν εγκατασταθεί αντιαεροπορικά πυροβόλα, τα οποία ειδοποιούσαν με τρεις βολές τα γερμανικά στρατεύματα για επικείμενη έλευση συμμαχικών αεροπορικών βομβαρδιστικών. Παράλληλα, όμως ειδοποιούνταν και ο κόσμος -που εν τω μεταξύ είχε μάθει το «συνθηματικό»- αναζητώντας έγκαιρα προφύλαξη, σε υποτυπώδη καταφύγια.

φωτογραφία: της Λαρίσης το...ανάγνωσμα

Σήμερα η Σοφία Χαροκόπου, μοναδική πλέον εναπομείνασα απ΄αυτή τη μεγάλη κι ενδιαφέρουσα οικογένεια πασχίζει να αξιοποιήσει τα κτήματα που απέμειναν μετά τις απαλλοτριώσεις. Η αδιαφορία των αδερφών για την περιουσία οδήγησε το κτήμα σε μαρασμό. Το κονάκι που βλέπει κανείς στο δρόμο για τη Γιάννουλη αποτελεί ζωντανή εικόνα αυτού του μαρασμού, απομεινάρι ενός παρελθόντος που έσφυζε από ζωή και δημιουργία.

πηγή: 7 Γυμνάσιο Λάρισας