Όταν οι πεινασμένοι Παριζιάνοι έφτιαχναν ψωμί από ανθρώπινα οστά

Οστεοφυλάκιο στο κοιμητήριο των Αγίων Αθανάτων του Παρισιού - πηγή

Το 1590, κατά τη διάρκεια μιας πολιορκίας, η απελπισία οδήγησε τους ανθρώπους να διαλύουν τους σκελετούς από τα νεκροταφεία.



Λίγες ημέρες πριν τη Γαλλική Επανάσταση, το Παρίσι λιμοκτονούσε. Τα συνεχόμενα χρόνια κακής συγκομιδής οδήγησαν σε ταραχές για ψωμί και πολλή πείνα. Άλλωστε, η γνωστή φράση που αποδίδεται στην Μαρία Αντουανέτα, βασίλισσα της Γαλλίας και σύζυγος του Λουδοβίκου ΙΣΤ' που αποκεφαλίστηκαν δημόσια με γκιλοτίνα από φιλελεύθερους επαναστάτες κατά τη Γαλλική Επανάσταση, "αν δεν έχει ο λαός ψωμί, ας φάει παντεσπάνι" προέρχεται από εκείνη την εποχή.

Αλλά δεν το είπε εκείνη. Στα γαλλικά, της πιστώνεται η έκφραση "Qu'ils mangent de la brioche", ή "Αφήστε τους να τρώνε μπριός", αλλά ούτε αυτό το είπε. Ήταν μια δημοφιλής έκφραση που αποδίδεται στην αριστοκρατία τον 18ο αιώνα.

Ωστόσο, είναι ενδεικτική του πόσο σημαντικό ήταν το ψωμί για τους Γάλλους.

Πλοία των Βίκινγκ πολιορκούν το Παρίσι το 845 - πηγή

Τον 15ο και 16ο αιώνα, ο μέσος άνθρωπος στη Γαλλία έτρωγε κάπου μεταξύ 0,6 με 1,3 κιλά ψωμί την ημέρα. Οι πλούσιοι έτρωγαν επίσης κρέας και δύο λίτρα κρασί την μέρα. Αλλά για τους φτωχούς, το ψωμί αποτελούσε το κύριο είδος της διατροφής τους. Έτσι, όταν το σιτάρι ήταν σπάνιο, οι Γάλλοι κινδύνευαν από πείνα.

Στο Παρίσι, αυτός ο κίνδυνος ήταν πολύ οξύς κατά τη διάρκεια μιας πολιορκίας.

Το Παρίσι έχει υποστεί πολυάριθμες πολιορκίες σε όλη τη μακρά ιστορία του. Οι Βίκινγκς πολιορκούσαν την πόλη το 845. Το 1429 ήταν ο Κάρολος Ζ', ο αποκαλούμενος ο Νικητής, και η Ιωάννα της Λωραίνης, ενώ το 1870 ήταν οι Πρώσοι. Κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων λιτότητας, οι Παρισιάνοι έτρωγαν τα πάντα, από στρατιωτικά άλογα και ποντίκια, μέχρι ζώα από ζωολογικούς κήπους. Κατά τη διάρκεια μίας ιδιαίτερα δύσκολης πολιορκίας, έφαγαν ακόμα και ψωμί με ανθρώπινα οστά.

Ο δρόμος προς αυτήν την τρομερή πράξη άνοιξε το 1589, μετά το θάνατο του βασιλιά Ερρίκου Γ'. Ο μακρινός ξάδερφος του, ο Ερρίκος Δ' -Ερρίκος Γ' της Ναβάρρας- ήταν κληρονόμος του γαλλικού θρόνου. Όμως, παρότι είχε βαφτιστεί καθολικός, ο βασιλιάς της Ναβάρας ανατράφηκε ως προτεστάντης. Την εποχή εκείνη, η Γαλλία βρισκόταν εν μέσω του Θρησκευτικοί Πόλεμοι, μιας παρατεταμένης περιόδου διαμάχης μεταξύ προτεσταντών και καθολικών που διήρκεσαν 36 χρόνια και κόστισε τρία εκατομμύρια σε ανθρώπινες ζωές. Δεν είναι λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι η διαδοχή του Ερρίκου μόνο εύκολη δεν ήταν: χρειάστηκε ένας τετραετής εμφύλιος πόλεμος εναντίον της ισχυρής Καθολικής -ή Ιερής- Λίγκας, μιας αντιπροστατευτικής ομάδας που συνομίλησε με το ισπανικό στέμμα, ώστε ο Ερρίκος να διεκδικήσει το θρόνο.

Μετά τη νίκη του ενάντια στη Λίγκα στη μάχη του Ivry, ο Ερρίκος κινήθηκε εναντίον του Παρισιού. Οι χωρικοί, μαθαίνοντας τον ερχομό του στρατού του, εγκατέλειψαν τα εδάφη τους και κατέφυγαν μέσα στην πόλη.

Χαρακτικό που απεικονίζει το νεκροταφείο των Αγίων Αθανάτων στο Παρίσι, περίπου το έτος 1550 - πηγή

Ο Ερρίκος πήρε υπό τον έλεγχό του πολλές κοντινές πόλεις, συμπεριλαμβανομένων των Νοζάν-συρ-Σεν και Προβέν και έθεσε σε κίνδυνο τις προμήθειες του Παρισιού. Έκαψε επίσης όλους τους ανεμόμυλους, καθιστώντας ουσιαστικά αδύνατη την παραγωγή ψωμιού.

Μέχρι τον Μάιο, οι Παρισινοί λιμοκτονούσαν. Οι ντόπιοι έτρωγαν άλογα και μουλάρια, και έπειτα σκυλιά και γάτες. Κατόπιν, άρχισαν να τρώνε χορτάρι από πάρκα και τελικά, τον Αύγουστο, κατέφυγαν στο "ψωμί της Madame de Montpensier". Σύμφωνα με μια καταγραφή της 25ης Αυγούστου του 1590, το ψωμί γινόταν από "τα οστά των προγόνων μας" και ονομάστηκε έτσι επειδή η Madame de Montpensier, ένα ισχυρό μέλος της Καθολικής Λίγκας, εξύμνησε την εφεύρεσή της (χωρίς ποτέ να θέλει να τη δοκιμάσει)".

Οι περισσότεροι αναφορές εξηγούν ότι οι απεγνωσμένοι φτωχοί πρώτα ξέθαβαν τα οστά από τους μαζικούς τάφους του νεκροταφείου των Αγίων Αθανάτων (Cimetière des Innocents). Στη συνέχεια έκαναν τα οστά αλεύρι και αυτό το αλεύρι ψωμί. Ένας Ιταλός ιστορικός το περιέγραψε ως "άθλιο και μακάβριο", ένα "αποτρόπαιο φαγητό τόσο μεταδοτικό που, αφού το υλικό προέρχεται από τους νεκρούς, αυξήθηκε πάρα πολύ".

Ερρίκος Δ' της Γαλλίας - πηγή

Αυτό το αλεύρι δεν ήταν ο ιδανικός αντικαταστατής του σιταριού. Για παράδειγμα, η έλλειψη γλουτένης το κάνει δύσκολο να είναι συμπαγές. Ούτε τα οστά, μετά από την τόση παραμονή στο έδαφος έχουν κάποια θρεπτική ουσία.

Λέγεται ότι ο εκτεταμένος λιμός -και οι 40.000 έως 50.000 θάνατοι που προκλήθηκαν απ' αυτόν- ήταν ο παράγοντας που έκανε τον Ερρίκο να δει το λάθος του. Έτσι, διέταξε το στρατό του να προσφέρει τροφή στους Παρισινούς. Λίγο αργότερα, ακύρωσε την πολιορκία και έγινε καθολικός.

από: atlas obscura