Οι μυστηριώδεις γαλλικοί Φανοί των Νεκρών

Κάποια στιγμή στις αρχές του 12ου αιώνα, οι άνθρωποι στην κεντρική και δυτική Γαλλία άρχισαν να χτίζουν περίεργες κατασκευές -ουσιαστικά, κοίλους πύργους με μια τρύπα για ένα φανάρι στην κορυφή του- κοντά ή μέσα στα νεκροταφεία των χωριών τους, τα περισσότερα εκ των οποίων δεν ήταν κοντά στη θάλασσα (αν κάποιος αναρωτηθεί μήπως λειτουργούσαν σαν φάροι). Παρόλο που πολλοί μετακινήθηκαν ή καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, μέχρι και σήμερα, επιβιώνουν περίπου εκατό από αυτούς. Είναι γνωστοί ως "Lanternes des Morts" (Φανοί των Νεκρών) και ακόμη και σήμερα δεν ξέρουμε των ακριβή, αρχική τους χρήση. Ωστόσο, υπάρχουν πολλές θεωρίες γι' αυτές τις ασυνήθιστες και αινιγματικές κατασκευές.

 

 

Σήμερα, ίσως είναι δύσκολο να φανταστούμε το σκοτάδι που επικρατούσε τη νύχτα κατά τον Μεσαίωνα. Τα σημερινά φώτα είναι τόσα πολλά που πλέον χρησιμοποιείται ο όρος φωτορύπανση για να περιγράψουμε τον αντίκτυπο των φώτων στον νυχτερινό ουρανό. Ωστόσο, στα 1100, όταν τα σπίτια του χωριού έμεναν υπό το φως των κεριών, με κλειστά παράθυρα για τη νύχτα, όσοι τολμούσαν να βγουν έπρεπε να προσεύχονται για έναν καθαρό ουρανό. Στα τέλη του 1500, εξελίχθηκε στο Παρίσι ένα σύστημα φανών δρόμου, αλλά, έπρεπε να φτάσουμε στις αρχές του 19ου αιώνα για να εμφανιστούν για τα καλά νυχτερινοί στους δρόμους της Ευρώπης. Φανταστείτε λοιπόν πώς μπορεί να ήταν στην ύπαιθρο. Γιατί λοιπόν οι Γάλλοι έβαλαν το μόνο σημαντικό νυχτερινό φως κοντά ή μέσα στα νεκροταφεία τους;

 

 

Ίσως από δεισιδαιμονία. Ίσως, αυτοί οι κοίλοι πύργοι, που δεν ξεπερνούσαν σε ύψος τα δύο ή τρία μέτρα, ήταν για να καθοδηγήσουν τις ψυχές των πρόσφατα θανόντων στην αιώνια ξεκούραση. Πιστεύεται ότι έπρεπε να ανάβει ένας φανός το σούρουπο για να είναι ένα είδος φάρου για τις ψυχές. Επίσης, πιστεύεται ότι το φως αυτών των φανών μπορούσε να περιορίσει το θάνατο κοντά στα νεκροταφείου, εμποδίζοντας έτσι τις ψυχές να που έψαχναν νέα θύματα.

Επιπλέον, σε περιόδους πανούκλας, η φωτιά των φανών ίσως χρησίμευσε στους χωρικούς μεταφέροντάς την στα σπίτια τους χωρίς να έρχονται σε επαφή μεταξύ τους. Οι άνθρωποι μπορούσαν να επισκεφθούν τους φανούς κατά μόνας, και έτσι μπορούσαν να επιβραδύνουν ή να σταματήσουν την εξάπλωση της ασθένειας.

 

Στο πέρασμα των χρόνων, οι εκκλησίες παρέμειναν στην καρδιά του χωριού, αλλά οι ιατρικές εξελίξεις έδειξαν ότι η ταφή των νεκρών έπρεπε να είναι μακριά από τους κατοίκους. Τα νεκροταφεία μεταφέρθηκαν στην περίμετρο πολλών χωριών, όπως και οι Φανοί των Νεκρών. Το 1789 έχουμε την Γαλλική Επανάσταση, μια εποχή τεράστιας κοινωνικής και πολιτικής αναταραχής, όπου οι επαναστατικές αρχές κατέστειλαν την εκκλησία, την εθνικοποίησαν, απαγόρευσαν τα προσκυνήματα και εξόρισαν 30.000 ιερείς, ενώ εκτέλεσαν εκατοντάδες ακόμη. Οι Φανοί, ως σύμβολο της θρησκείας, γκρεμίστηκαν -σώθηκαν περίπου εκατό από αυτούς- και τα κομμάτια τους χρησιμοποιήθηκαν σε νέες κατασκευές.

Κατά ειρωνικό τρόπο, αν και οι επαναστάτες δεν μπορούσαν να καταλάβουν την χρήση των Φανών, σύντομα, διαπίστωσαν ότι οι νέοι φανοί του Παρισιού και άλλων μεγάλων κωμοπόλεων ήταν βολικό μέρος για να κρεμάσουν τους αριστοκράτες και τους αντιπάλους τους.

 

Τελικά, ανακαλύφτηκε η πραγματική ιστορία των εναπομεινάντων Φανών και οι μύθοι που τους περιβάλλουν αναθεωρήθηκαν. Για να γίνει αυτό, οι μελετητές στράφηκαν στα εκκλησιαστικά αρχεία και αυτά αποκάλυψαν κάτι που είχαν ήδη υποψιαστεί. Ένας από αυτούς, ο François Eygun -κατά παράξενο τρόπο- δεν μπόρεσε να βρει ούτε μία αναφορά για τους Φανούς των Νεκρών σε κανένα βιβλίο από τη Μεσαιωνική περίοδο.

Εντούτοις, βρήκε κείμενα που ανέφεραν ότι θα μπορούσαν να είναι απλά φανάρια. Τον 12ο αιώνα, ένας ηγούμενος έγραψε, "Στη μέση του νεκροταφείου είναι ένα πέτρινο κτίριο. Στην κορυφή του έχει μια κοιλότητα που μπορεί να μπει μια λάμπα που φωτίζει το μέρος κάθε βράδυ. Υπάρχουν επίσης σκάλες για να ανεβαίνει κανείς σε ένα χώρο, τόσο μεγάλο που μπορούν να στέκονται ή να κάθονται δύο ή τρεις άντρες". Στα μεσαιωνικά κείμενα απατώνται απλώς ως "φανός του νεκροταφείου". Ο όρος Φανοί των Νεκρών αποδείχθηκε νεολογισμός, που δημιουργήθηκε πολλούς αιώνες μετά την ανέγερση των πρώτων φανών.

Ωστόσο, η έρευνα του Eygun αποκάλυψε ακόμη έναν λόγο για την κατασκευή τους. Συνδέονται στενά με την Πρώτη Σταυροφορία (1095-1099), την πρώτη μεσαιωνική στρατιωτική αποστολή που έκαναν οι Ευρωπαίοι για να ανακτήσουν τους Αγίους Τόπους και συγκεκριμένα μια εκκλησία. Το 1009, ο Χαλίφης αλ-Χάκιμ μπι-Αμρ Αλλάχ (Al-Hakim bi-Amr Allah) κατέστρεψε τον Ναό του Πανάγιου Τάφου στην Ιερουσαλήμ. Το 1099, ενενήντα χρόνια αργότερα, η πόλη καταλήφθηκε από τους Σταυροφόρους και δόθηκαν εντολές να ξαναχτιστεί αμέσως ο Ναός.

Οι οικοδόμοι κατασκεύασαν μια σπειροειδή σκάλα που οδηγούσε στην κορυφή του κτηρίου. Εκεί, τοποθέτησαν έναν γιγαντιαίο φανό για να συμβολίσουν την ανάσταση του Χριστού και ο οποίος φώτιζε την Ιερουσαλήμ από το 1100 έως το 1187, όταν η πόλη έπεσε στον Σαλαντίν, τον πρώτο σουλτάνο της Αιγύπτου και της Συρίας.

 

Ο φανός στη γαλλική πόλη Μονμοριγιόν ανεγέρθηκε το 1107 -μόλις οκτώ χρόνια μετά την κατάληψη της Ιερουσαλήμ. Ο Δούκας της Ακουιτανίας, μόλις είχε επιστρέψει από τους Αγίους Τόπους (όπου είχε χάσει ολόκληρο το στρατό του, εκτός από έξι άντρες) και διέταξε την κατασκευή του, όπως και το παρακείμενο ταφικό παρεκκλήσι, αφιερωμένο στον Άγιο Τάφο. Αυτό δύσκολα μπορεί να είναι σύμπτωση.

Στην πραγματικότητα, οι εκκλησίες και τα παρεκκλήσια που χτίστηκαν στην περιοχή κατά την περίοδο αμέσως μετά την Α' Σταυροφορία είναι συχνά αφιερωμένα στον Άγιο Τάφο. Το Saint-Genou διαθέτει ένα παρεκκλήσι του Αγίου Τάφου -καθώς και έναν φανό-, μια εκκλησία στο Parthenay είναι αφιερωμένη στον Άγιο Τάφο, όπως και μια στο Fenioux. Τα αποδεικτικά στοιχεία για τη σύνδεση με την Α' Σταυροφορία, αν και όχι συντριπτικά, είναι πολύ ανώτερα από την προφορική ιστορία.

Ως εκ τούτου, πιστεύεται ότι η πλειονότητα των φανών ανεγέρθηκε από τοπικούς ευγενείς ή μοναχούς ως αναμνηστικό του χρόνου που πέρασαν στην Α' Σταυροφορία.

Ωστόσο, είχαν και έναν ακόμα σκοπό. Στον Μεσαίωνα, συχνά η χρησιμότητα και η ιεροσύνη συμβαδίζουν. Η προσεκτική χαρτογράφηση των αρχικών τοποθεσιών των φανών δείχνει ότι βρισκόντουσαν κοντά σε αρχαίους δρόμους, ιδιαίτερα σε αυτούς που σχετίζονται με προσκυνήματα. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθεί ότι η Α' Σταυροφορία, πριν καταλήξει σε βάρβαρη στρατιωτική αποστολή, ξεκίνησε ως προσκύνημα.

 

Οι γαλλικοί φανοί ίσως καθοδηγούσαν τους ταξιδιώτες προς την πόλη του Σαντιάγο ντε Κομποστέλα, την πρωτεύουσα της Γαλικίας στη βορειοδυτική Ισπανία. Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά μεσαιωνικά προσκυνήματα, μετά από εκείνα της Ρώμης και της Ιερουσαλήμ, καθώς, σύμφωνα με την παράδοση, εκεί βρίσκονται τα οστά του Αγίου Ιακώβου, πρεσβύτερου αδελφού του Ιωάννη του Ευαγγελιστή, και ενός από τους δώδεκα μαθητές του Χριστού, ο οποίος μαρτύρησε στην Ιερουσαλήμ το 44 περίπου μ.Χ.. Κατά τη διάρκεια του 7ου αιώνα, τα οστά του μεταφέρθηκαν από κάποιους μοναχούς στην Ισπανία. Το 813 βρέθηκε ένας τάφος στο Παδρόν, γειτονική πόλη του Σαντιάγο δε Κομποστέλα, ο οποίος λέγεται, σύμφωνα με το θρύλο, ότι υποδείχθηκε από τη θεία αποκάλυψη ως ο τάφος του Αγίου Ιακώβου. Η Διαδρομή του Αγίου Ιακώβου της Κομποστέλα (εικόνα πάνω) είναι η διαδρομή, δια μέσου πολλών πόλεων της Ευρώπης, του προσκυνήματος στον Καθεδρικό Ναό του Σαντιάγο δε Κομποστέλα όπου βρίσκονται θαμμένα τα ιερά λείψανα του Αγίου. Οι γαλλικοί φανοί καλύπτουν ένα τμήμα αυτής της διαδρομής.

Ο αρχικός σκοπός των Φανών των Νεκρών μπορεί να έχει χαθεί στο πέρασμα των αιώνων, όμως, ο πραγματικός τους σκοπός έχει αποκαλυφθεί και αυτό χάρη σε όσους ήθελαν να σκάψουν λίγο βαθύτερα.

 

από: kuriositas