Όταν η Γαλλική Επανάσταση επαναπροσδιόρισε το ημερολόγιο

 

Στις αρχές του 19ου αιώνα, με την άνοδο της Πρώτης Δημοκρατίας στον απόηχο της Γαλλικής Επανάστασης, για πρώτη φορά, η Γαλλία ήταν ελεύθερη από την μοναρχία, κάτι που σήμαινε ότι η νέα κυβέρνηση είχε μια άνευ προηγουμένου ευκαιρία να διαμορφώσει μια εντελώς νέα κοινωνία.

 

 

 

Η γέννηση του Ιησού καθόρισε το έτος 1 κατά τη διάρκεια του παλαιού καθεστώτος, αλλά η γέννηση της νέας Δημοκρατίας απαιτούσε μια νέα αρχή και ένα νέο έτος 1. Η Γαλλία θα ήταν ένα έθνος του Διαφωτισμού, δε θα χρησιμοποιούσε το ημερολόγιο του Πάπα Γρηγορίου ΙΓ' με τις αργίες του. Η φθινοπωρινή ισημερία (συνήθως 22 ή 23 Σεπτεμβρίου), θα γινόταν η νέα Πρωτοχρονιά της Γαλλίας.

Ο πρώτος μήνας αυτού του νέου έτους ονομάστηκε Βαντεμιαίρ, μια λέξη στην οξιτανική γλώσσα που σημαίνει "συγκομιδή σταφυλιών", την οποία σκέφτηκε ο ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και πολιτικός Φαμπρ ντ'Εγκλαντίν (Fabre d’Églantine) με καταγωγή από την οξιτανόφωνη πόλη Καρκασσόν στην νότια Γαλλία. Ο ντ'Εγκλαντίν, όντας μέλος μιας επιχορηγούμενης από την κυβέρνηση επιτροπής "σοφών" (μαθηματικών, αστρονόμων, γεωγράφων και φυτολόγων) που ήταν αφοσιωμένοι στην επανεφεύρεση του τρόπου με τον οποίο η Γαλλία θα μετρούσε τον χρόνο, σκέφτηκε τα ονόματα όλων των νέων μηνών για να αντανακλούν το κλίμα και τον αγροτικό κύκλο της Γαλλίας.

 

Φθινόπωρο: (ονομασίες με κατάληξη -αίρ)
Βαντεμιαίρ (Vendémiaire = Τρυγητής, από το λατινικό Vindemia = συγκομιδή σταφυλιών/ τρύγος), αρχής γενομένης από τις 22 Σεπτεμβρίου.
Μπρυμαίρ (Brumaire = Ομιχλώδης, από το γαλλικό Brume = ομίχλη), ξεκινώντας 22, 23 ή 24, Οκτωβρίου
Φριμαίρ (Frimaire = Παχνώδης, από το γαλλικό Frimas = δροσοπάχνη), ξεκινώντας 21, 22 ή 23, Νοεμβρίου

Χειμώνας: (ονομασίες με κατάληξη -οζ)
Νιβόζ (Nivôse = Χιονιστής, από το λατινικό nivosus = χιονισμένος), αρχής γενομένης 21, 22 ή 23 Δεκεμβρίου
Πλυβιόζ (Pluviôse = Υετώδης, από το λατινικό pluvius = βροχερός), αρχής γενομένης στις 20, 21 ή 22 Ιανουαρίου
Βεντόζ (Ventôse = Ανεμώδης, από το λατινικό ventosus = ανεμικός), αρχής γενομένης 19, 20 ή 21 Φεβρουαρίου

Άνοιξη: (ονομασίες με κατάληξη -αλ)
Ζερμινάλ (Germinal = Βλασταίος, από το λατινικό germen = βλαστικός), αρχής γενομένης στις 20 και 21 Μάρτη
Φλορεάλ (Floréal = Ανθεστηριώνας, από το λατινικό flos = άνθος), αρχής γενομένης στις 20 ή 21, Απριλίου
Πρεριάλ (Prairial = Λειμώνιος, από το γαλλικό Prairi = λιβάδι/ λειμώνας), 20 ή 21 Μαΐου.

Καλοκαίρι: (ονομασίες με κατάληξη -ντορ εκ του ελληνικού -δώρ)
Μεσιντόρ (Messidor = Θεριστής, από το λατινικό Μέσης = συγκομιδή), αρχής γενομένης 19 ή 20, Ιουνίου
Τερμιντόρ (Thermidor = Θερμιδώρ, ως θερμότατος, ή Fervidor = Φλογιστής, από την ελληνική Θέρμο, = ζέστη του καλοκαιριού), ξεκινώντας 19 ή 20 του Ιουλίου
Φρυκτιντόρ (Fructidor = Οπωρώδης, από το λατινικό fructus = φρούτα/ οπώρες), αρχής γενομένης 18 ή στις 19 Αυγούστου

Μια άλλη επιτροπή που διορίστηκε από την κυβέρνηση είχε την υποχρέωση να δώσει στη Γαλλία μια νέα μονάδα βαρών και μέτρων. Οι αιώνες φεουδαρχίας είχαν ως αποτέλεσμα τα περίπου 800 περιφερειακά συστήματα μέτρησης σε όλη τη χώρα -σύμφωνα με το National Geographic, "Στις αρχές του 18ου αιώνα, στο Μπορντό, μια μονάδα γης καθοριζόταν από το πόσο μακριά έφτανε η φωνή ενός ανθρώπου". Αυτό όμως δεν ταίριαζε σε ένα Διαφωτισμένο έθνος. Υπό την ηγεσία του φιλοσόφου και μαθηματικού Μαρί Ζαν Αντουάν Νικολά ντε Καριτά, του Μαρκησίου ντε Κοντορσέ, η επιτροπή εργαζόταν σκληρά για την ανάπτυξη του μετρικού συστήματος.

 

Διάγραμμα των Δημοκρατικού-Γρηγοριανού ημερολογίου, 1801

Η επιτροπή για το ημερολόγιο καθόρισε τις ημέρες των μηνών σε πολλαπλάσια του 10. Διατήρησε τους 12 μήνες για τον ένα χρόνο, αλλά χώρισε κάθε μήνα σε τρεις εβδομάδες των 10 ημερών. Έτσι, ο κάθε μήνας είχε 30 ημέρες. Όμως, το μειονέκτημα της δεκαήμερης εβδομάδας ήταν ότι οι εργαζόμενοι δεν είχαν ρεπό παρά μόνο την δέκατη μέρα! Η θρησκευτική βάση για ανάπαυση την έβδομη ημέρα είχε χαθεί. Επίσης, έχοντας κατά νου ότι οι Γάλλοι επαναστάτες και η Εκκλησία δεν τα πήγαιναν καλά, τα Χριστούγεννα καθορίστηκαν ως μια ημέρα όχι για κάποιον άγιο, αλλά προς τιμή του Ισαάκ Νεύτωνα, που γεννήθηκε -βολικά- εκείνη την ημέρα.

 

Ημέρες δεκαημέρου
primidi (πρώτη)
duodi (δεύτερη)
tridi (τρίτη)
quartidi (τετάρτη)
quintidi (πέμπτη)
sextidi (έκτη)
septidi (έβδομη)
octidi (όγδοη)
nonidi (ένατη)
décadi (δέκατη)

Η αφοσίωση στην "λογική" ήταν σαφώς περισσότερο θεωρητική παρά πρακτική και η δεκαήμερη εβδομάδα φαινόταν να έρχεται σε αντίθεση με τον λόγο ύπαρξης της Δημοκρατίας να ανυψώσει τις μάζες. Στην πραγματικότητα, η δομή του ημερολογίου έμοιαζε πολύ με εκείνο της Αρχαίας Αιγύπτου, ενός πολιτισμού που βασίστηκε στους σκλάβους. Το δεκαδικό ημερολόγιο είχε επίσης ένα επιστημονικό ελάττωμα: η γη χρειαζόταν 5 ή 6 περισσότερες ημέρες κάθε χρόνο για να ολοκληρώσει την τροχιά της γύρω από τον ήλιο απ' ό,τι υπολόγιζε το ημερολόγιο. Η επιτροπή πέρασε αυτές τις πρόσθετες ως "συμπληρωματικές" ημέρες αργιών στο τέλος του έτους, αν και δεν αναπλήρωσε την απώλεια της Κυριακής, και τις ονόμασε "Sansculottides", δηλαδή "ημέρες του εργάτη", μιας και ήταν η εργατική τάξη, που φορούσε παντελόνια "sans-culottes" (όχι τα μοντέρνα παντελόνια που φορούσαν οι ευγενείς) που έκαναν την Επανάσταση.

 

 

 

Οι τεχνοκράτες δεν περιορίστηκαν στο ημερολόγιο, αλλά προχώρησαν και στο ρολόι. Η ημέρα χωρίστηκε σε συνολικά 10 ώρες -όχι 10 ώρες π.μ. και 10 μ.μ. Μια ώρα αποτελούνταν από 100 λεπτά και ένα λεπτό από 100 δευτερόλεπτα, κάτι που μπορεί να μοιάζει κομψό στη θεωρία, αλλά είναι κουραστικό στη ζωή. Οι ωρολογοποιοί, για να βοηθήσουν τους ανθρώπους να προσαρμοστούν, έφτιαξαν νέα ρολόγια με καντράν 12 και 10 ωρών, αλλά και με το γρηγοριανό και το νέο ημερολόγιο -σήμερα μπορεί να δει κανείς πολλά τέτοια ρολόγια στο Μουσείο Carnavalet, το μουσείο της ιστορίας του Παρισιού.

 

Les Derniers Montagnards, Charles Ronot, 1882 

Όλο αυτό το εγχείρημα δεν κράτησε πολύ. Τον Μάρτιο του 1794, ο δημιουργός των μετρικών μονάδων, ο Μαρκήσιος ντε Κοντορσέ πέθανε στη φυλακή και ο ονοματοδότης του ημερολογίου ντ'Εγκλαντίν βρέθηκε στην γκιλοτίνα. Τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου, στην γκιλοτίνα βρέθηκε και ο Ροβεσπιέρος, τελειώνοντας την "Τρομοκρατία" ή "Βασιλεία του Τρόμου" και υποκινώντας μια νέα περίοδο γνωστή ως Θερμιδοριανή Αντίδραση, που πήρε το όνομά της από τον μήνα Θερμιδόρ του ντ'Εγκλαντίν. Ένα χρόνο αργότερα, τον Ιούνιο του '95, πέθανε ο πρόεδρος της επιτροπής του ημερολογίου, ο μαθηματικός και πολιτικός Σαρλ Ρομ (Charles-Gilbert Romme. Fun fact: Ο Ρομ ήταν καθηγητής του κόμη Πάβελ Αλεξάντροβιτς Στρογκάνοφ, από τον οποίο πήρε το όνομά του το βοδινό στρογκανόφ). Μια στρατιωτική επιτροπή της Θερμιδοριανής Αντίδρασης καταδίκασε τον ίδιο και πέντε ακόμη πολιτικούς από το κόμμα των Ορεινών (La Montagne) στην γκιλοτίνα. Λίγο μετά την καταδίκη, οι έξι καταδικασθέντες αυτομαχαιρώθηκαν, μια πράξη συλλογικής αυτοκτονίας. Ο Ρομ και δύο από τους συντρόφους του πέθαναν γρήγορα. Οι άλλοι τρεις κατέληξαν στην γκιλοτίνα, αν και ο ένας ήταν νεκρός όταν έφτασε εκεί. Οι έξι άνδρες είναι γνωστοί ως Μάρτυρες του Πρεριάλ, αναφερόμενοι στον μήνα του θανάτου τους.

Όμως, το ημερολόγιο και η δεκαδική ώρα του Ρομ παρέμειναν σε χρήση μέχρι το 1806, όταν και τα κατάργησε ο Αυτοκράτορας Ναπολέων Α' (ο Βοναπάρτης). Όπως η κυβέρνηση της Συμβατικής Εθνοσυνέλευσης είχε δημιουργήσει ένα νέο ημερολόγιο για να σπάσει τα δεσμά από το αρχαίο καθεστώς, έτσι και ο Ναπολέων δεν ήθελε η αυτοκρατορία του να συνδεθεί με την Επανάσταση. Ωστόσο, δεν τον ενδιέφερε να δημιουργήσει ένα νέο ημερολόγιο και έτσι επέστρεψε την Γαλλία στο Γρηγοριανό ημερολόγιο και το 24ωρο. Είχε όμως να αντιμετωπίσει το μετρικό σύστημα, το οποίο περιέγραψε ότι "βασανίζει τους ανθρώπους με ασήμαντα πράγματα".

 

Μέλη της Παρισινής Κομμούνας μπροστά από το ριγμένο άγαλμα του Ναπολέων Βοναπάρτη, φωτογραφία André Adolphe-Eugène Disdéri, 1871

 

Τον Μάρτιο του 1871, σχεδόν 80 χρόνια μετά τη γέννηση της Πρώτης Δημοκρατίας και το ημερολόγιό της, υπήρξε μια άλλη επανάσταση, αυτή τη φορά, η εθνοφρουρά και οι εργάτες της πόλης κατέλαβαν το Παρίσι και ίδρυσαν μια επαναστατική-σοσιαλιστική κυβέρνηση, την Παρισινή Κομμούνα (26 Μαρτίου-28 Μαΐου 1871). Τον Μάιο, και μόλις για 18 ημέρες, η Παρισινή Κομμούνα επανέφερε το Δημοκρατικό Ημερολόγιο, τάσσοντας τους εαυτούς τους στο πνεύμα της Επανάστασης.

 

Κατά τη διάρκεια της Ρωσικής Επανάστασης, η Παρισινή Κομμούνα αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τους Μπολσεβίκους. Ο ιστορικός Άντι Γουίλιμοτ, σε ένα άρθρο του στην ιστοσελίδα Jacobin με τίτλο "Η Παρισινή Κομμούνα δίδαξε στους Μπολσεβίκους πώς να κερδίσουν μια επανάσταση", έγραψε ότι "ο Λένιν ήταν τόσο ενθουσιασμένος από αυτήν που χόρεψε στο χιόνι την ημέρα που η κυβέρνηση των Μπολσεβίκων κράτησε περισσότερο από τον Γάλλος πρόγονό της". Από αυτόν τον ενθουσιασμό, φαίνεται ότι οι Μπολσεβίκοι σκέφτηκαν να υιοθετήσουν το Γαλλικό Δημοκρατικό Ημερολόγιο. Επειδή η τσαρική Ρωσία είχε μείνει στο Ιουλιανό ημερολόγιο, που είχε θεσπίσει ο Ιούλιος Καίσαρας, ήθελαν να περάσουν σε ένα νέο ή κάποιο άλλο ήδη υπαρκτό ημερολόγιο. Τελικά, οι Μπολσεβίκοι αποφάσισαν κατά του Γαλλικού Δημοκρατικού συστήματος και η Σοβιετική Ρωσία τάχθηκε με την υπόλοιπη Ευρώπη στο Γρηγοριανό σύστημα.

 

Μετά την Παρισινή Κομμούνα, το Δημοκρατικό Ημερολόγιο δεν υιοθετήθηκε ποτέ ξανά. Ακόμη και σήμερα όμως, μπορεί κανείς να το βρει σε διάφορα αντικείμενα και μέρη.

 

Συντριβάνι στην πόλη Octon του νομού Hérault στη νότια Γαλλία

 

Για παράδειγμα, υπάρχουν κτήρια της Πρώτης Δημοκρατίας που εμφανίζουν τις περίεργες ημερομηνίες του, ενώ, περιστασιακά, φαίνεται να υπάρχει ένας μεταγενέστερος φόρος τιμής στο Ημερολόγιο, όπως συμβαίνει με ένα σιντριβάνι στην πόλη Octon στη νότια Γαλλία το οποίο φέρει μια πλάκα που γράφει "République Française 5 Ventôse an 109", δηλαδή 24 Φεβρουαρίου του 1901.

Μια άλλη αναβίωση του Ημερολογίου εμφανίζεται στις εικονογραφήσεις του Chéri Hérouard για τα περιοδικά La Vie Parisienne και Fantasio κατά τη διάρκεια και λίγο μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Επίσης, η εικονογράφος μόδας Martha Romme έφτιαξε ένα σύνολο εικονογραφήσεων pochoir (stencil), με τίτλο The Twelve Months of the Year (1919). Η ίδια, πιθανώς να έχει δημιουργήσει ένα παλαιότερο σετ των μηνών Πλυβιόζ, Ζερμινάλ και Θερμιδόρ -είναι υπογεγραμμένες από την Romme και με ημερομηνία 1917.

 

Όπως ο Hérouard με τις εικονογραφήσεις του, έτσι και η Romme απέδωσε γυναίκες σε εποχιακό περιβάλλον, με τίτλο τους αντίστοιχους ημερολογιακούς μήνες του Ημερολογίου, κάτι που γεννάει το ερώτημα εάν ήταν απόγονος του αρχηγού της επιτροπής ημερολογίου Σαρλ Ρομ. Δεν υπάρχουν όμως πληροφορίες γι' αυτήν.

Η επιτροπή Ημερολογίου υπό τον ντ'Εγκλαντίν, στη θέση των αγίων, κάθε πέμπτη μέρα (quintidi) τιμούσε ένα ζώο, κάθε δέκατη μέρα (decadi, την ημέρα της ανάπαυσης δηλαδή) τιμούσε ένα αγροτικό εργαλείο και τις άλλες μέρες τιμούσε τα εποχιακά φυτά. Η φθινοπωρινή ισημερία ήταν η ημέρα του Σταφυλιού, και η εαρινή ισημερία η ημέρα της Πασχαλίτσας. Ο Νιβόζ, ο μήνας που γεφυρώνει τον Δεκέμβριο και τον Ιανουάριο όταν τα φυτά είναι αδρανεί, έλαβε μεταλλικά στοιχεία -για παράδειγμα, η 1η Ιανουαρίου ήταν η ημέρα του Αργίλου.

 

 

Το 2015, η Karate Fight Publishing κυκλοφόρησε ένα ημερολόγιο τοίχου που απεικονίζει αυτό το καθημερινό σύστημα -το οποίο εξαντλήθηκε.

Το Γαλλικό Δημοκρατικό Ημερολόγιο χρησιμοποιήθηκε επίσημα μόνο για 13 χρόνια, αλλά έχει αναβιώσει ή τουλάχιστον αναφέρεται ξανά και ξανά για τον ιδεαλισμό, τον πατριωτισμό, τον ποιητισμό και την ιδιοτροπία του.

 

Ο Εμίλ Ζολά ονόμασε το μυθιστόρημα απεργίας ενός ανθρακωρύχου "Germinal" (1885). Ένα δραματικό έργο του 1891, το "Thermidor", για την Θερμιδοριανή Αντίδραση, ενέπνευσε τον Γάλλο σεφ, εστιάτορα και συγγραφέα βιβλίων μαγειρικής Ζορζ Εσκοφιέ να φτιάξει το πιάτο "Lobster Thermidor". Από το 1992, το Γαλλικό Ναυτικό υπερηφανεύεται για έναν στόλο φρεγατών κλάσης Floréal, που η κάθε μια έχει το όνομα ενός μήνα από το ημερολόγιο.

 

"Ventose", Lafitte και Tresca 

 

από: messy nessy chic