Μπάλες παζλ από ελεφαντόδοντο. Διάμετρος 1,75 ως 4 ίντσες, τέλη 19ου αιώνα, Κίνα
Αυτή η παραδοσιακή τέχνη από την Κουανγκτσόου δεν μπορεί να παραχθεί νόμιμα.
Το 1388, ο λόγιος της Δυναστείας Μινγκ Cao Zhao δημοσίευσε το Gegu yaolun, ένας οδηγός οργάνων για τη συλλογή και την αξιολόγηση κινεζικών αντικών. Μεταξύ όσων έγραψε σχετικά με την εκλεκτή τέχνη, όπως πορσελάνες και χάλκινα είδη, είναι και η περιγραφή ενός παράξενου αντικειμένου: του guǐ gōng qiú, ή "μπάλα εργασίας του διαβόλου". Το όνομα ίσως φέρνει στο μυαλό κάτι ύπουλο, αλλά ο Cao αναφερόταν σε κάτι όμορφες, σκαλισμένες στο χέρι, από ελεφαντόδοντο μπάλες που ήταν η μια μέσα στην άλλη, έτσι ώστε οι εσωτερικές αιωρούνταν ελεύθερα. Κάθε μπάλα έχει ομοιόμορφα κατανεμημένες οπές σε όλη την λεπτή επιφάνειά της, ενώ ταυτόχρονα αποκρύπτει και αποκαλύπτει την καλλιτεχνία που βρίσκεται από κάτω της.
Γιατί όμως πήρε αυτό το όνομα; Ο κόσμος λέει ότι κάτι τέτοιο δε θα μπορούσε να χαραχτεί από ανθρώπινο χέρι. Όταν τις κοιτάς, φαίνονται τέλειες. Αργότερα, έγιναν γνωστές ως "ομόκεντρες μπάλες" ή "μπάλες παζλ".
Το Heritage Museum of Asian Art στο Σικάγο των ΗΠΑ διαθέτει δύο τέτοιες μπάλες από τον 19ο αιώνα, όταν αυτή η μορφή τέχνης -ένα ειδικό στυλ λαξεύματος στην πόλη Κουανγκτσόου, ή Καντόνα- έφτασε στο αποκορύφωμά της. Κάθε μια έχει περίπου 20 έως 25 στρώματα από ελεφαντόδοντο, όλα προσεκτικά σμιλεμένα από ένα ενιαίο κομμάτι υλικού. Σε σύγκριση, τα πρώτα δείγματα που περιγράφει ο Cao Zhao είχαν μόνο τρία επίπεδα. Αν και οι μπάλες τεχνικά είναι παζλ -και λύνονται αν ευθυγραμμίσει κανείς τις τρύπες (συνιστάται η χρήση οδοντογλυφίδων)-, σε μεγάλο βαθμό ήταν διακοσμητικές λόγω της ευθραυστότητάς τους.
Μπάλα από ελεφαντόδοντο του 18ου αιώνα που περιέχει οκτώ μικρότερες
Τα σκλαίσματα είναι από μόνα τους απίστευτα: Το εξωτερικό στρώμα μίας από τις μπάλες που διαθέτει το Heritage παρουσιάζει μια σκηνή κήπου, γεμάτη με μικροσκοπικές ανθρώπινες μορφές. Η άλλη είναι διακοσμημένη με δράκους που πετάνε ανάμεσα σε κυματοειδή σχέδια. Οι δράκοι ήταν κοινά μοτίβα στις μπάλες εξαιτίας της ευοίωνο σημασίας τους στην κινεζική κουλτούρα. Παρόμοιες μπάλες μπορούν να βρεθούν στο Gettysburg College, το οποίο διαθέτει εννέα τέτοιες από ελεφαντόδοντο. Τα μυθικά αυτά πλάσματα απεικονίζονται συχνά μαζί με φοίνικες, ένα ζευγάρι που αντιπροσωπεύει την τέλεια σύζευξη του γιν και του γιανγκ. Μέσα από αυτά τα εξωτερικά στρώματα, τα εσωτερικά είναι πιο απλά, αλλά και πολύ με περίπλοκα σχέδια, που συχνά είναι γεωμετρικά πλέγματα.
Οι Ευρωπαίοι, ειδικότερα, έκπληκτοι από τις μπάλες, άρχισαν να τις συλλέγουν από τον 18ο αιώνα. Οι μπάλες ήταν μεταξύ των αγαθών από ελεφαντόδοντο που έφτιαχναν οι Κινέζοι τεχνίτες στην Καντόνα και έγιναν δημοφιλή ως προϊόντα εξαγωγής -άλλα τέτοια αγαθά ήταν οι βεντάλιες, οι χτένες και τα εργαλεία για το ξύσιμο της πλάτης. Βέβαια, η σκοτεινή πραγματικότητα αυτής της λατρείας για προϊόντα από ελεφαντόδοντο, πυροδότησε το εμπόριο του υλικού, με αποτέλεσμα τον θάνατο αμέτρητων αφρικανικών ελεφάντων.
Στη Γερμανία, οι τεχνίτες προσπάθησαν να αναπαράγουν τις τεχνικές για να δημιουργήσουν τη δική τους αγορά. "Ο Lorenz Zick από τη Νυρεμβέργη, μιμείται τις κινέζικες, σκαλιστές μπάλες, που περικλείουν άλλες. Ο γιος του Stephan συνέχισε το στυλ", γράφει ο Γάλλος ιστορικός τέχνης του 19ου αιώνα Charles Jules Labarte. Ωστόσο, οι μπάλες της Καντόνας ήταν πιο περίπλοκες.
Σφαίρες από τον Lorenz Zick
Η μέθοδος της Καντόνας περιγράφεται λεπτομερώς σε μια έκδοση του 1876 από τον Σκωτσέζο φωτογράφο John Thompson, ο οποίος ταξίδεψε εκτενώς στην Κίνα. Σύμφωνα με τον ίδιο, αρχικά, ο καλλιτέχνης χρησιμοποιούσε έναν τόρνο για να περιστρέψει ένα κομμάτι ελεφαντόδοντου, διαμορφώνοντάς το σε σφαίρα. Έπειτα, τρυπούσαν ομοιόμορφα κατανεμημένες κωνικές οπές προς το κέντρο της σφαίρας. Στο εσωτερικό είχαν πρόσβαση με ένα εργαλείο σε σχήμα "L", οπότε χάρασαν αυλακώσεις για να σχηματίσουν ομόκεντρα κενά, δημιουργώντας στρώματα. "Τρύπα μετά την τρύπα, έκοβαν όλα τα αυλάκια και να συναντηθούν μεταξύ τους. Η εσωτερική μπάλα έπεφτε στο κέντρο της σφαίρας. Αυτή, η εσωτερική, μετακινούνταν και σκαλίζονταν με μακρά εργαλεία που περνούν μέσα από τις τρύπες. Έπειτα ακολουθούσαν οι επόμενες μπάλες με τον ίδιο τρόπο", γράφει ο Thompson.
Όμως, μέχρι και σήμερα, οι μπάλες εξακολουθούν να έχουν μυστικά. Ερευνητές του Rijksmuseum στο Άμστερνταμ και του Centrum Wiskunde & Informatica, ένα ολλανδικό ινστιτούτο πληροφορικής, συνεργάστηκαν για να σκανάρουν και να δώσουν μια τρισδιάστατη απεικόνιση δύο από τις μπάλες των αρχών του 18ου αιώνα του μουσείου, η μία με εννέα σφαίρες και η άλλη με 12. Μέσω της έρευνας μπόρεσαν να συμπεράνουν τη διαδικασία κατασκευής των μπάλων. Αλλά δημιουργήθηκαν ερωτήματα. Πόσα εργαλεία σχήματος L απαιτούνται; Τι μπορούσαν να δουν οι τεχνίτες; Γιατί, είναι πολύ σκοτεινό μέσα στην μπάλα.
Μια μπάλα του 19ου αιώνα
Παρ' όλα αυτά, η συγκεκριμένη τέχνη της περιοχής, δεν μπορεί ποτέ να παραχθεί νόμιμα ξανά. Στο τέλος του 2017, η Κίνα απαγόρευσε όλες τις εγχώριες πωλήσεις ελεφαντόδοντου και διέταξε τις εγκαταστάσεις παραγωγής ελεφαντόδοντου να σταματήσουν τις δραστηριότητές τους. Αν και οι μπάλες είναι -αναμφισβήτητα- όμορφες, είναι τραγικές υπενθυμίσεις των επιθυμιών που οδήγησαν στο παράνομο εμπόριο άγριων ζώων.
από: atlas obscura
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου