Προλήψεις αναφερόμενες σε ανθρώπινα μέλη vol. 1

Δεν είναι λίγες οι δεισιδαιμονίες και οι προλήψεις που έχουμε σαν λαός. Απ' όλα έχει ο μπαχτσές... Προλήψεις για τις μέρες, τους μήνες, τις διάφορες δραστηριότητες στη καθημερινότητα μας, ακόμα και προλήψεις που αφορούν τα μέρη του σώματος μας.

Θα ξεκινήσουμε λοιπόν σήμερα με το μάτι μιας και η δεισιδαιμονίες είναι πάρα πολλές.



Μάτιασμα
Επειδή με τα μάτια μας αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας, υπάρχει η πρόληψη πως το μάτι είναι και πηγή κακής επήρειας. Έχει δημιουργηθεί η εντύπωση πως πολύ συνάνθρωποι μας έχουν «κακό μάτι», λόγω του φθόνου και της ζήλειας που μπορεί να επιδεικνύουν ή λόγω της χαιρεκακίας που δείχνουν αν κάποιος χάσει κάτι το οποίο δεν έχουν αυτοί. Δεν είναι λίγοι αυτοί που αποφεύγουν κάποιον μόνο και μόνο γιατί τον θεωρούν γρουσούζη. Τη βασκανία ή μάτιασμα τη δέχεται και η Εκκλησία μας, έχοντας καθιερώσει ευχή για την πρόληψη της.

Το μάτιασμα μπορεί να προληφθεί με τους εξής τρόπους:

• Με φτύσιμο τρεις φορές από αυτόν που φοβάται ότι θα ματιαστεί αλλά και από αυτόν που μπορεί να ματιάσει. Αυτός που δε θέλει να ματιάσει λέει ταυτόχρονα και πάλι τρεις φορές «να μη βασκαθεί» και συνήθως φτύνει τον κόρφο του. Το φτύσιμο γίνεται συμβολίζοντας τον αποτροπιασμό ενώ γίνεται τρεις φορές λόγω της ιερότητας του αριθμού τρία. Το «υποψήφιο θύμα», τη στιγμή που πιστεύει πως θα ματιαστεί καρφώνει το βλέμμα του στα νύχια του, γιατί εκεί πιστεύεται πως είναι ακίνδυνο το «μάτι». Ταυτόχρονα μουτζώνει τον «θήτη» σαν ανάθεμα προς αυτόν.
• Με την γνωστή φράση «κουνήσου από τη θέση σου», πιστεύεται πως το «μάτι» πηγαίνει αλλού.
• Με το μουτζούρωμα -συνήθως με πυρίτη- το οποίο συμβολίζει το κάψιμο του «ματιού». Συνηθιζόταν για να προληφθεί το μάτιασμα στα μικρά παιδιά να τα περνάνε τρεις φορές πάνω από φωτιά.
• Με το να φοράει ανάποδα τα ρούχα του. Είναι γνωστή η λαϊκή φράση «φοράει ανάποδα την μπλούζα για να μην τον ματιάζουν». Αυτό πιστεύεται πως γίνεται για να βρει το «μάτι» αναποδιά και να αποτραπεί.
• Με τα διάφορα φυλαχτά, τα οποία συνήθως είναι τριγωνικού σχήματος και περιέχουν ξύλινο σταυρό και διάφορες ευχές τυλιγμένα σε χαρτί και κλεισμένα με κερί. Στα μικρά παιδιά και στα ζώα συνηθίζεται να φορούν γαλαζόπετρα. Συνηθισμένη είναι η χρήση σκόρδου αλλά και κρεμμυδιού. Λόγω της επίδρασης που έχουν στα μάτια μας (δάκρυσμα) πιστεύεται πως έχουν και επιρροή στο «μάτι». Από αυτήν την πρόληψη και τη φράση «σκόρδο στα μάτια σου» και λόγω της επίδρασης που πιστεύεται πως έχει η στάχτη ακούμε σήμερα την φράση «στάχτη στα μάτια σου». Πολλοί είναι αυτοί που φτιάχνουν αυτοσχέδια φυλαχτά με διάφορα αντικείμενα ώστε να πάει εκεί το «μάτι» (δόντια γουρουνιών, κοχύλια, παλιά σανδάλια, ακόμα και κεφάλια ζώων). Αποτρεπτικό του ματιάσματος θεωρείται και το δίχτυ.

Για να καταλάβουν πως μια αδιαθεσία προέρχεται από «μάτι», ρίχνουν τρία αναμμένα κάρβουνα σε ποτήρι με νερό λέγοντας «μαγικές» φράσεις. Αν τα κάρβουνα επιπλέουν τότε δεν υπάρχει μάτιασμα. Αν τα κάρβουνα βουλιάξουν τότε … κακά μαντάτα. Για τον αριθμό τρία έχουμε αναφερθεί. Τα αναμμένα κάρβουνα συμβολίζουν το πάθος. Αν, παρά τη φυσική, βυθιστούν τα κάρβουνα αυτό σημαίνει πως υπάρχει «κάτι» μέσα στα κάρβουνα που είναι βαρύτερο από το νερό, και επομένως είναι κακό.

Η «θεραπεία» του ματιάσματος γίνεται με διάφορους τρόπους:

• Με την περιστροφή μαχαιριού, αλατιού και ψωμιού γύρω από το κεφάλι του θύματος και λέγοντας ταυτόχρονα εξορκισμούς. Το μαχαίρι έπειτα μπήγεται σε ξύλο, το αλάτι πετιέται έξω από το σπίτι και το ψωμί δίνεται σε θηλυκό σκυλί, έτσι τα κακά του ματιάσματος διασκορπίζονται αλλού.
• Αν φτύσει τρεις φορές ο «θύτης» στο στόμα του «θύματος».
• Με το ρίξιμο στο «θύμα» χώμα που έχει ληφθεί κρυφά από τα ίχνη του «θύτη» ώστε να αναιρεθεί το μάτιασμα.
• Αναλόγως, αν το «θύμα» καπνιστεί με κομμάτι από κάποιο ρούχο ή παπούτσι ή αν αλειφθεί ή καταπιεί λίγο σάλιο του «θύτη».
• Επίσης αν το «θύμα» κατουρήσει τα νύχια του. Αποβάλλει έτσι το κακό στο πιο ακίνδυνο άκρο του σώματος.
• Παλιότερα, το «θύμα» έπρεπε να καπνιστεί με το άκρο της βρακοζώνας του, για να καεί κάτι μη πολύτιμο και ο καπνός να διώξει το κακό.
• Με την περιστροφή ποτηριού με νερό στο οποίο έχει διαλυθεί αλάτι, γύρω από το κεφάλι του «θύματος».
• Με το ρίξιμο, σε δοχείο με νερό, λάδι από την καντήλα. Αν το λάδι διαλυθεί τότε υπάρχει «μάτι» και αλείφεται το πρόσωπο του «θύματος» τρεις φορές με αυτό το νερό. Το διαλυμένο λάδι συμβολίζει το διαλυμένο «μάτι» και το καθαρό νερό στο οποίο ρίχνεται, την αποβολή από το σώμα.
• Καπνίζοντας το «θύμα» με μυρωδικά, προφανώς λόγω της «θεραπευτικής» ιδιότητας του καπνού.
• Αν είναι ματιασμένο κάποιο μωρό, περιφέρετε τρεις φορές πριν το νυχτερινό ύπνο πάνω από φωτιά, για να πάει εκεί το «μάτι».
• Για να «διαγνωστεί» το «μάτι» σε μωρό, το γλύφουν τρεις φορές στο πρόσωπο. Αν έχει αλμυρή γεύση τότε είναι ματιασμένο. Για την «θεραπεία» του, το πλένουν τρεις φορές με νερό στο οποίο έχει ριχτεί ξύσμα ασβέστη από τον τοίχο του δωματίου του και αγιασμός.
• Σε ζώο που έχει ματιαστεί, ο ιδιοκτήτης του πρέπει να αλείψει τα νύχια του με τα ούρα του.

«Πέταγμα» του ματιού
Πολλές φορές τα μάτια μας «πετάνε» ή «παίζουν», όπως λέμε, εννοώντας κάποιο τρεμοπαίξιμο τους. Αυτή η αντίδραση θεωρείται πρόληψη μελλούμενου γεγονότος, καλού (δεξί) και κακού (αριστερό).

Εκτός της πρόβλεψης των μελλούμενων, με το παίξιμο του ματιού, πιστευόταν ότι μπορεί να προβλεφθεί από ποιον και τι θα προέλθει κάτι, το λεγόμενο νομάτισμα ή ονομάτισμα. Ορίζουμε δύο άτομα, ένα καλότυχο και ένα κακότυχο σε κάθε μάτι, και τρίβουμε τα μάτια μας. Η πρώτη βλεφαρίδα που θα πέσει από ένα από τα δυο και αναλόγως το πρόσωπο που έχει οριστεί στο καθένα, το μελλούμενο θα προέρχεται απ’ αυτό και θα είναι είτε καλό είτε κακό.

Το νομάτισμα γίνεται και αν ζητήσουμε από κάποιον κοντά μας να μας πει έναν αριθμό. Το γράμμα του αλφαβήτου που αντιστοιχεί στον αριθμό, είναι το αρχικό του ονόματος του ατόμου (κάτι ανάλογο με το φτάρνισμα δηλαδή).

από το βιβλίο «Προλήψεις του Ελληνικού λαού και ερμηνεία αυτών» του Αθανασίου Χ. Μπούτουρα, εκδ. οίκος Ελευθερουδάκης Α.Ε., Αθήνα, 1931