Ο πιο διάσημος αυλικός γελωτοποιός στην ιστορία της Πολωνίας

Stańczyk, Jan Matejko: ο γελωτοποιός απεικονίζεται ως το μόνο πρόσωπο στο βασιλικό χορό που είναι προβληματισμένος από την είδηση ότι οι Ρώσοι έχουν καταλάβει το Σμολένσκ. Το γεγονός συνέβη το 1514. - πηγή

Ο Stańczyk ήταν ο πιο διάσημος αυλικός γελωτοποιός στην πολωνική ιστορία. Εργάστηκε για τρεις βασιλιάδες. Ωστόσο, λίγα είναι γνωστά γι' αυτόν -ακόμη και το όνομα και η ταυτότητά του αμφισβητούνται.



Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, πιστεύεται ότι ο Stańczyk ήταν υπαρκτό πρόσωπο, αλλά ακόμα και αν δεν υπήρξε ποτέ, είναι πολύ σημαντικός στην πολωνική κουλτούρα και εμφανίζεται στα έργα πολλών καλλιτεχνών του 19ου και 20ου αιώνα. Υπάρχουν πηγές που αναφέρουν ότι ο αυλικός γελωτοποιός ονομαζόταν Gaska και Stanczyk. Αυτά τα δύο ονόματα εμφανίζονται σε δύο σύντομα ποιήματα του Γιαν Κοχανόφσκι. Πίστευαν επίσης ότι αυτά τα δύο ονόματα είναι τα παρατσούκλια του ίδιου προσώπου. Ο Stanczyk μερικές φορές αναφέρεται ως Stanislaw Gaska, ένα τυπικό πολωνικό όνομα. Ωστόσο, η ονομασία αυτή είναι κατοπινής προέλευσης -επινοήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και όχι κατά τη διάρκεια των χρόνων του γελωτοποιού.

Μνημείο του Stańczyk στην πόλη Niepołomice‎ - πηγή

Κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης, η φήμη του -και ο μύθος του- ήταν ήδη δυνατή. Έγινε όμως πιο δημοφιλής τον 19ο αιώνα και παρέμεινε γνωστός μέχρι σήμερα. Θεωρήθηκε ότι ήταν κάτι πολύ περισσότερο από ένας απλός διασκεδαστής -σε αντίθεση με τους γελωτοποιούς των άλλων ευρωπαϊκών αυλών. Ήξερε την τρέχουσα και μελλοντική πολιτική κατάσταση της Πολωνίας και έχει μείνει στην ιστορία ως ένας άνθρωπος με μεγάλη ευφυΐα.

Ο Stańczyk χρησιμοποιούσε πάντα την σάτιρα με ένα φιλοσοφικό τρόπο. Επέκρινε ή προειδοποιούσε τους συγχρόνους του με τα αστεία του, τα οποία διασώθηκαν από πολλούς συγγραφείς και ιστορικούς. Το πιο γνωστό ανέκδοτό του είναι από ένα περιστατικό με κυνήγι. Το 1533, έφεραν μια τεράστια αρκούδα από τη Λιθουανία στον βασιλιά Sigismund I the Old. Η αρκούδα απελευθερώθηκε σε ένα δάσος στην Κρακοβία, για να την κυνηγήσει ο βασιλιάς. Κατά τη διάρκεια του κυνηγιού, το ζώο επιτέθηκε στον βασιλιά, τη βασίλισσα και τους αυλικούς τους και προκάλεσε πανικό και χάος. Η βασίλισσα έπεσε από το άλογό της και απέβαλε. Αργότερα, ο βασιλιάς επέκρινε τον Stańczyk επειδή το έβαλε στα πόδια αντί να επιτεθεί στην αρκούδα. Ο γελωτοποιός λέγεται ότι του απάντησε ότι "είναι η μεγαλύτερη ανοησία να αφήσει ελεύθερη κανείς μια αρκούδα που ήταν ήδη σε κλουβί" (η φράση συχνά ερμηνεύεται ως νύξη για την πολιτική του βασιλιά προς την Πρωσία, που ηττήθηκε από την Πολωνία, αλλά δεν την ενσωμάτωσε πλήρως).

Stańczyk, Jan Matejko - πηγή

Μετά τον διαμελισμό της Πολωνίας το 1795, ο Stańczyk έγινε μια δημοφιλής ιστορική προσωπικότητα στην πολωνική λογοτεχνία. Πολλοί από τους συγγραφείς τον αντιμετώπιζαν ως σύμβολο του αγώνα της Πολωνίας για την ανεξαρτησία της. Στις τέχνες, ήταν μια δημοφιλής ιστορική φιγούρα, ειδικότερα του ζωγράφου Jan Matejko που τον απεικονίζει πάντα με ανήσυχο και στοχαστικό βλέμμα.