Μαρτοράνα, μια μεσαιωνική εκκλησία στο Παλέρμο της Ιταλίας που εξακολουθεί να λειτουργεί στα αρχαία ελληνικά

Στην πλατεία Μπελίνι (Piazza Bellini) στο Παλέρμο της Ιταλίας, πίσω από μια ισπανική μπαρόκ πρόσοψη, βρίσκεται μια εκκλησία του 12ου αιώνα, ένα μεγαλειώδες απομεινάρι της εποχής που το Παλέρμο ήταν το πλουσιότερο λιμάνι στη δυτική Ευρώπη.

 

 

 

Είναι γνωστή ως Μαρτοράνα (Martorana), αλλά η επίσημη ονομασία της είναι συν-μητρόπολη της Παναγίας του Ναυάρχου (concattedrle Santa Maria dell' Ammiraglio) και είναι ένας φόρος τιμής στον προστάτη της, τον Γεώργιο από την Αντιόχεια (της Συρίας, όπου είχε γεννηθεί), ο λεγόμενος Αμιράς, τον πρώτο αληθινό "ammiratus ammiratorum" του Νορμανδικού Βασιλείου της Σικελίας.

 

Ο Γεώργιος γεννήθηκε στην Αντιόχεια, από όπου μετακινήθηκε με τον πατέρα του Μιχαήλ και την Τυνήσια μητέρα του, ακολουθώντας την Α' Σταυροφορία. Με τους γονείς του βρήκαν εργασία υπό τον Ταμίμ ιμπν αλ-Μου'ίζζ, εμίρη της Τυνησίας ("Αφρικής") από τον Οίκο των Ζιριδών. Όταν όμως πέθανε ο εμίρης και τον διαδέχθηκε ο γιος του Γιαχύα, ο Γεώργιος εξέπεσε της εύνοιάς του και, μεταμφιεσμένος, πήγε στο πρόσφατα εκχριστιανισμένο Παλέρμο, όπου παρουσιάστηκε στην αυλή του φιλόδοξου Νορμανδού Ρογήρο Β' κόμη της Σικελίας. Σύντομα, βρέθηκε επικεφαλής του ναυτικού του ανερχόμενου βασιλείου της Σικελίας.

 

Για τις υπηρεσίες του, το 1132, ο Γεώργιος έλαβε τον -ελληνικό- τίτλο του "άρχοντα των αρχόντων" και τον τίτλο "ammiratus ammiratorum", που εκείνη την εποχή σήμαινε "εμίρης των εμίρηδων", αν και πλέον μεταφράζεται ως "ναύαρχος των ναυάρχων". Τα στρατιωτικά επιτεύγματα του πρώτου ναυάρχου στον κόσμο περιελάμβαναν την υποταγή του επαναστατημένου πρίγκιπα Γριμοάλδου Αλφερανίτη το 1129, η πολιορκία και παράδοση της πόλης Αμάλφι το 1131, η κατάληψη της Τρίπολις της Λιβύης το 1146, η κατάληψη της Κέρκυρας το 1147 και η ίδρυση μιας νορμανδικής αποικίας στις ακτές της σύγχρονης Τυνησίας.

 

Το κεντρικό κλίτος έχει τον Χριστό ως Παντοκράτορα, περιτριγυρισμένο από τους αρχαγγέλους Μιχαήλ, Γαβριήλ, Ραφαήλ και Ουριήλ - πηγή

 

Ο Γεώργιος πέθανε το 1151 ή το 1152 στο Αιγαίο, προσπαθώντας να κατακτήσει την Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ένα κατόρθωμα πολύ τεράστιο ακόμη και για τα εντυπωσιακά ταλέντα του. Πριν πεθάνει όμως, δώρισε στο Παλέρμο τη Μαρτοράνα, ένα από τα κυριότερα σημεία του αραβο-νορμανδικού στυλ της Σικελίας.

 

 

Η εκκλησία έχει υποστεί κάποιες σημαντικές αλλαγές από την κατασκευή της. Το ρωμανικό καμπαναριό της είναι ένα διακοσμητικό στοιχείο του 13ου αιώνα και η μπαρόκ πρόσοψη είναι μια από τις προσθήκες του 17ου αιώνα. Η αυθεντική αψίδα της εκκλησίας, καλυμμένη με μωσαϊκό, καταστράφηκε και αντικαταστάθηκε με τον τύπο του βωμού που μπορεί κανείς να δει σε οποιαδήποτε ιταλική εκκλησία.

 

Ωστόσο, εν μέρει χάρη στις προσπάθειες αποκατάστασης του 19ου αιώνα, σώζεται αρκετή από την αρχική τέχνη της εκκλησίας. Περίπου το μισό του εσωτερικού είναι ακόμα ντυμένο με αυθεντικά χρυσά ψηφιδωτά, έργα Ελλήνων καλλιτεχνών. Μια αναπαράσταση του Ρογήρου Β' στεφανωμένη από τον Χριστό υποδέχεται τους επισκέπτες στην είσοδο. Απέναντι της, ο Γεώργιος είναι γονυπετής μπροστά στην Παναγία. Σε άλλα σημεία υπάρχουν λεπτομερείς βιβλικές ιστορίες, ενώ μια ξύλινη ζωφόρος που περιβάλλει τον τρούλο περιέχει έναν χριστιανικό ύμνο γραμμένο σε αραβική γραφή, πιθανώς ένα από τα αγαπημένα παιδικά τραγούδια του ναυάρχου -που ήξερε αραβικά.

Κάτω από το κεντρικό κλήτος, υπάρχουν αναπαραστάσεις των οκτώ προφητών της Παλαιάς Διαθήκης και στα λοφία (σφαιρικά τρίγωνα) οι τέσσερις ευαγγελιστές της Νέας Διαθήκης. Στον θόλο του κεντρικού κλίτους αναπαριστάται η Γέννηση του Χριστού και η Κοίμηση της Θεοτόκου (στο πάνω και κεντρικό μέρος της φωτογραφίας) - πηγή

 

Από τα πρώτα χρόνια ακόμη, η εκκλησία γοήτευε ακόμη και μη χριστιανούς. Ο Άραβας εξερευνητής του 12ου αιώνα, Ibn Jubayr -που ταξίδεψε σε πολλές μεσαιωνικές πόλεις όπως η Κόρδοβα, το Κάιρο, η Βαγδάτη και η Μέκκα- θεωρούσε την Μαρτοράνα ένα από τα θαύματα του κόσμου και την περιέγραψε ως "μία από τις πιο θαυμάσιες κατασκευές που έχω δει ποτέ", γράφοντας, "Είθε ο Αλλάχ στο έλεος και την καλοσύνη του να τιμήσει σύντομα αυτό το κτίριο με τον ήχο της κλήσης του μουεζίνη!".

 

"ΡΟΓΕΡΙΟC ΡΗΞ - ΙC XC". Ο Ρογήρος στέφεται από τον Χριστό. Η απεικόνιση είναι πολύ σημαντική, ως προς τον τρόπο που εμφανίζεται. Οι ρήγες λάμβαναν το στέμμα από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα από την Κωνσταντινούπολη, ή αργότερα στη Δύση από τον πάπα. Όμως εδώ ο Ρογήρος φέρει Βυζαντινά βασιλικά ενδύματα και στέφεται από τον ίδιο τον Χριστό, κατά το βυζαντινό έθος. Πράγματι ο Ρογήρος Β', από κατακτητής της Σικελίας και κόμης της, κλήθηκε ρήγας της και βασιλιάς (δηλαδή, αυτοκράτορας) - πηγή

Η επιθυμία του Ibn Jubayr για επιστροφή της μουσουλμανικής κυριαρχίας στη Σικελία δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Σήμερα όμως η εκκλησία φιλοξενεί μια μειονοτική θρησκευτική ομάδα, την Ιταλο-αλβανική Καθολική Εκκλησία, μία επισκοπή που περιλαμβάνει τις αλβανικές κοινότητες της Σικελίας, που τελούν τη λειτουργία κατά το Βυζαντινό τυπικό στην αρχαία ελληνική γλώσσα. Οι Ιταλοαλβανοί, που ονομάζονταν Arbëreshë, μετανάστευσαν στη Σικελία και τη Νότια Ιταλία στα τέλη του Μεσαίωνα, ενώ διαλυόταν σιγά-σιγά η Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

 

Επάνω από τον Γεώργιο υπάρχει η επιγραφή ΔΟΥΛΟΥ ΔΕΗCΙC CΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΟΥ ΑΜΗΡΑ, ενώ η Θεοτόκος κρατά ειλητό, το οποίο γράφει τα λόγια της, που απευθύνονται στον γιο της Χριστό : ΤΟΝ ΕΚ ΒΑΘΡΩΝ ΔΕΜΑΝΤΑ ΤΟΝΔΕ ΜΟΙ ΔΟΜ[ΟΝ] ΓΕΩΡΓΙΟΝ ΠΡΩΤΙCΤΟΝ ΑΡΧΟΝΤΩΝ ΟΛΩΝ, ΤΕΚΝΟ ΦΥΛΑΤΤΕΙC ΠΑΝΓΕΝΕΙ ΠΑCHC BΛΑΒΗC, ΝΕΜΕΙC ΤΕ ΤΗΝ ΛΥΤΡΩCIN ΑΜΑΡΤΗΜΑΤΩΝ. EXEIC ΓΑΡ ΙCΧΥΝ ΩC Θ[ΕΟ]C MONOC ΛΟΓΕ - πηγή

Ένα τελευταίο αξιοπερίεργο της Μαρτοράνα είναι η σύνδεσή της με ένα δημοφιλές γλυκό απο την Σικελία, το frutta Martorana, ένα παραδοσιακό αμυγδαλωτό που θυμίζει αληθινά κομμάτια φρούτων. Λέγεται ότι, τον Σεπτέμβριο του 1535, ο αυτοκράτορας των Αψβούργων Κάρολος Ε' επισκέφτηκε την Μαρτοράνα. Επειδή τα πορτοκάλια του κήπου της εκκλησίας δεν ήταν ακόμη ώριμα, για να ωραιοποιήσουν το μέρος, οι μοναχές του μοναστηριού έφτιαξαν αμυγδαλωτά σαν πορτοκάλια. Ο Κάρολος έμεινε ευχαριστημένος από το εφευρετικό τέχνασμα των μοναχών και σήμερα, το frutta di Martorana βρίσκεται σε όλα τα ζαχαροπλαστεία της Σικελίας.

 

 

από: atlas obscura