Μια από τις εφευρέσεις το Βιβλίο των Ευφυών Συσκευών των αδελφών Banū Mūsā
Ένα προφητικό λείψανο της Ισλαμικής Χρυσής Εποχής.
Φανταστείτε να ξεφυλλίζετε ένα παλιό βιβλίο και να ανακαλύπτετε μερικά σχεδιαγράμματα, με τη μορφή ενός διαγράμματος με σαφή ετικέτα. Απεικονίζουν ένα υποτυπώδες κάλυμμα προσώπου, προσαρτημένο σε σωλήνα με μερικές φυσούνες στην άκρη και μια απλή, αλλά αποτελεσματική, βαλβίδα για να διασφαλιστεί ότι παρέχεται καθαρός αέρας στη μάσκα. Όποιος φοράει τη μάσκα θα μπορεί να αναπνέει με ασφάλεια σε ένα τοξικό περιβάλλον, υπό την προϋπόθεση ότι κάποιος άλλος θα μπορεί να δουλεύει τη φυσούνα. Οι Ευρωπαίοι πυροσβέστες άρχισαν να χρησιμοποιούν τέτοιες μάσκες γύρω στον 19ο αιώνα. Όμως αυτό το βιβλίο είναι πολύ πιο παλιό. Η μάσκα είναι μόνο μία από τις εκατό καταπληκτικές εφευρέσεις που παρουσιάστηκαν μέχρι το 850 μ.Χ. στο Βιβλίο των Ευφυών Συσκευών, "Kitab al-Hiyal" στα αραβικά και "Ketab tarfandha" στα περσικά, που γράφτηκε στη Βαγδάτη από τρεις μελετητές, τους Abū Jaʿfar, Muḥammad ibn Mūsā ibn Shākir (Μωάμεθ), Abū al‐Qāsim, Aḥmad ibn Mūsā ibn Shākir (Αχμάντ) και Al-Ḥasan ibn Mūsā ibn Shākir (Αλ-Χασάν), γνωστούς ως αδερφούς Banū Mūsā.
Πρακτικά, κάθε σελίδα του βιβλίου περιέχει κάτι εξίσου εντυπωσιακό με τη μάσκα. Υπάρχουν σχέδια για αυτο-γεμιζόμενο λαμπτήρα, ένα σύνολο με βρύσες ζεστού και κρύου νερού, ακόμη και ψυχαγωγικά αυτόματα (automata). Τα σχέδια είναι σύντομα, σε κάθε μια σελίδα υπάρχει ένα κείμενο και ένα ή δύο διαγράμματα. Το βιβλίο αντιπροσωπεύει μια πρώιμη κορυφαία στιγμή στη μεσαιωνική μηχανική, συγκεντρώνοντας εφευρέσεις από την αρχαία Ελλάδα, την Ινδία, τη Συρία και την Περσία με τις αυθεντικές δημιουργίες των αδελφών Banū Mūsā. Ήταν ένα έγγραφο που αντιπροσώπευε την ανοιχτή προσέγγιση στη μάθηση και την επιδίωξη της γνώσης που χαρακτήριζε την εποχή στην οποία γράφτηκε, την Ισλαμική Χρυσή Εποχή.
Αυτή η εποχή, που εκτείνεται από τον 8ο έως τον 14ο αιώνα, σημαδεύτηκε από την κυριαρχία των χαλιφάτων, τεράστιων αυτοκρατοριών της Μέσης Ανατολής που έγιναν παγκόσμιες δυνάμεις, και οι οποίες αποδείχθηκαν πρόσφορο έδαφος για την ανθρώπινη γνώση, καθώς οι επιστήμες, τα μαθηματικά και οι ανθρωπιστικές επιστήμες άκμασαν.
Πρακτικά, κάθε σελίδα του βιβλίου περιέχει κάτι εξίσου εντυπωσιακό με τη μάσκα. Υπάρχουν σχέδια για αυτο-γεμιζόμενο λαμπτήρα, ένα σύνολο με βρύσες ζεστού και κρύου νερού, ακόμη και ψυχαγωγικά αυτόματα (automata). Τα σχέδια είναι σύντομα, σε κάθε μια σελίδα υπάρχει ένα κείμενο και ένα ή δύο διαγράμματα. Το βιβλίο αντιπροσωπεύει μια πρώιμη κορυφαία στιγμή στη μεσαιωνική μηχανική, συγκεντρώνοντας εφευρέσεις από την αρχαία Ελλάδα, την Ινδία, τη Συρία και την Περσία με τις αυθεντικές δημιουργίες των αδελφών Banū Mūsā. Ήταν ένα έγγραφο που αντιπροσώπευε την ανοιχτή προσέγγιση στη μάθηση και την επιδίωξη της γνώσης που χαρακτήριζε την εποχή στην οποία γράφτηκε, την Ισλαμική Χρυσή Εποχή.
Αυτή η εποχή, που εκτείνεται από τον 8ο έως τον 14ο αιώνα, σημαδεύτηκε από την κυριαρχία των χαλιφάτων, τεράστιων αυτοκρατοριών της Μέσης Ανατολής που έγιναν παγκόσμιες δυνάμεις, και οι οποίες αποδείχθηκαν πρόσφορο έδαφος για την ανθρώπινη γνώση, καθώς οι επιστήμες, τα μαθηματικά και οι ανθρωπιστικές επιστήμες άκμασαν.
Ο Αββασίδης χαλίφης Αλ-Μαμούν ήταν διάσημος υποστηρικτής των επιστημών
Οι αδερφοί Banū Mūsā δραστηριοποιήθηκαν κοντά στην αρχή της Χρυσής Εποχής, στο Χαλιφάτο των Αββασιδών, υπό την κυριαρχία του Αλ-Μαμούν (al-Ma'mun), ενός χαλίφη που διακρίθηκε για την αγάπη του για την ποίηση, τη φιλοσοφία και την επιστήμη. Ο Αλ-Μαμούν επένδυσε σημαντικούς πόρους για να καθιερώσει την πρόσφατα ιδρυθείσα πόλη της Βαγδάτης ως κέντρο ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένης της κατασκευής μιας μεγάλης βιβλιοθήκης που ονομάζεται Οίκος της Σοφίας και της υποστήριξης μελετητών και επιστημόνων.
Ο Αλ-Μαμούν ήταν κοντά στους Banū Mūsā και λέγεται ότι, κατά την παιδική τους ηλικία, όταν έμειναν φτωχοί και μόνοι μετά το θάνατο του πατέρα τους, ενός ληστή που έγινε αστρονόμος και έτυχε να είναι και φίλος του χαλίφη, τους είχε υπό την προστασία του. Καθένας από τους αδελφούς ειδικεύτηκε σε διαφορετικό πεδίο γνώσης: ο Μωάμεθ διέπρεψε στην αστρονομία, ο Αλ-Χασάν επικεντρώθηκε στη γεωμετρία και ο Αχμάντ ήταν μηχανικός. Ο χαλίφης τους ανέθεσε να γράψουν αυτό το βιβλίο για να δείξουν τις πολλές επιστημονικές αρχές που είχαν κατακτήσει.
Ο Salim al-Hassani, πρόεδρος του Ιδρύματος Επιστήμης, Τεχνολογίας και Πολιτισμού, μιας ΜΚΟ με έδρα το Μάντσεστερ της Αγγλίας, λέει ότι ο Αλ-Μαμούν είχε ένα θρησκευτικό κίνητρο να επιδιώξει την τεχνολογική καινοτομία. "Όπως ορίζει το Κοράνι και τα ρητά του Μωάμεθ, οι μουσουλμάνοι πρέπει να προσπαθούν να αναζητούν γνώση και να κάνουν χρήσιμες πράξεις που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής", λέει.
Ο Αλ-Μαμούν ήταν κοντά στους Banū Mūsā και λέγεται ότι, κατά την παιδική τους ηλικία, όταν έμειναν φτωχοί και μόνοι μετά το θάνατο του πατέρα τους, ενός ληστή που έγινε αστρονόμος και έτυχε να είναι και φίλος του χαλίφη, τους είχε υπό την προστασία του. Καθένας από τους αδελφούς ειδικεύτηκε σε διαφορετικό πεδίο γνώσης: ο Μωάμεθ διέπρεψε στην αστρονομία, ο Αλ-Χασάν επικεντρώθηκε στη γεωμετρία και ο Αχμάντ ήταν μηχανικός. Ο χαλίφης τους ανέθεσε να γράψουν αυτό το βιβλίο για να δείξουν τις πολλές επιστημονικές αρχές που είχαν κατακτήσει.
Ο Salim al-Hassani, πρόεδρος του Ιδρύματος Επιστήμης, Τεχνολογίας και Πολιτισμού, μιας ΜΚΟ με έδρα το Μάντσεστερ της Αγγλίας, λέει ότι ο Αλ-Μαμούν είχε ένα θρησκευτικό κίνητρο να επιδιώξει την τεχνολογική καινοτομία. "Όπως ορίζει το Κοράνι και τα ρητά του Μωάμεθ, οι μουσουλμάνοι πρέπει να προσπαθούν να αναζητούν γνώση και να κάνουν χρήσιμες πράξεις που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής", λέει.
Επίσης, η πρόσβαση σε τέτοιες προηγμένες τεχνολογίες μπορεί να έδωσε στον Αλ-Μαμούν και σε άλλους ηγεμόνες ένα πολιτικό πλεονέκτημα, δίνοντάς του μια σχεδόν υπερφυσική αύρα όταν συναντήθηκε με ξένους ηγέτες. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του προηγούμενου χαλιφάτου, μια αντιπροσωπεία είχε ταξιδέψει στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, μεταφέρνοντας δώρα στον Καρλομάγνο. Δίπλα σε έναν ελέφαντα και μια μεταξωτή σκηνή υπήρχε ένα υπερσύγχρονο ρολόι νερού, με έναν μηχανικό καβαλάρη που εμφανιζόταν όταν σήμανε η ώρα. Ο Καρλομάγνος και η αυλή του έμειναν τόσο έκπληκτοι που λέγεται ότι πίστεψαν ότι το ρολόι το κατείχε κάποιο τζίνι.
Ο στροφαλοφόρος άξονας που περιγράφεται στο βιβλίο είναι ένα ιδιαίτερο παράδειγμα της προνοητικότητας των αδελφών. Η συσκευή χρησιμοποιείται για την περιστροφή εμβόλων, παρέχοντας ισχύ σε κινητήρες και άλλους μηχανισμούς. Πέντε ολόκληρους αιώνες πριν από την πρώτη γνωστή ευρωπαϊκή περιγραφή μιας παρόμοιας συσκευής, ένας πρωτόγονος στροφαλοφόρος άξονας εμφανίζεται δύο φορές στο βιβλίο.
Άλλα σχέδια ήταν τόσο επιτυχημένα που χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα. Η αρπάγη (κάθε εργαλείο με άγκιστρο, γάντζος) σχεδιάστηκε από τα αδέρφια ως ένα είδος μακρύ μηχανικού βραχίονα, χρήσιμο για τη συλλογή αντικειμένων από τους πυθμένες ποταμών ή λιμνών. Αποτελούμενο από δύο θραύσματα μεταλλικής σφαίρας, με αλυσίδες προσαρτημένες σε μια λαβή για το άνοιγμα και το κλείσιμο της συσκευής, αναγνωρίζεται εύκολα σήμερα σε μια ποικιλία μηχανικών συσκευών εκσκαφής, με λίγες παραλλαγές από το αρχικό σχέδιο.
Ο στροφαλοφόρος άξονας που περιγράφεται στο βιβλίο είναι ένα ιδιαίτερο παράδειγμα της προνοητικότητας των αδελφών. Η συσκευή χρησιμοποιείται για την περιστροφή εμβόλων, παρέχοντας ισχύ σε κινητήρες και άλλους μηχανισμούς. Πέντε ολόκληρους αιώνες πριν από την πρώτη γνωστή ευρωπαϊκή περιγραφή μιας παρόμοιας συσκευής, ένας πρωτόγονος στροφαλοφόρος άξονας εμφανίζεται δύο φορές στο βιβλίο.
Άλλα σχέδια ήταν τόσο επιτυχημένα που χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα. Η αρπάγη (κάθε εργαλείο με άγκιστρο, γάντζος) σχεδιάστηκε από τα αδέρφια ως ένα είδος μακρύ μηχανικού βραχίονα, χρήσιμο για τη συλλογή αντικειμένων από τους πυθμένες ποταμών ή λιμνών. Αποτελούμενο από δύο θραύσματα μεταλλικής σφαίρας, με αλυσίδες προσαρτημένες σε μια λαβή για το άνοιγμα και το κλείσιμο της συσκευής, αναγνωρίζεται εύκολα σήμερα σε μια ποικιλία μηχανικών συσκευών εκσκαφής, με λίγες παραλλαγές από το αρχικό σχέδιο.
Η πολιορκία της Βαγδάτης το 1258, όπως απεικονίζεται σε χειρόγραφο του 15ου αιώνα
Πολλές από τις συσκευές που αναφέρονται στο βιβλίο καταδεικνύουν μια πρωτοποριακή κατανόηση και χρήση του νερού, ειδικά των υδραυλικών ως δύναμης. Και ενώ μερικές από αυτές τις εφευρέσεις φαίνονται παράξενες, όπως τα κύπελλα που ξαναγεμίζουν από μυστικά διαμερίσματα και τα σιντριβάνια που ψεκάζουν νερό με περίτεχνα σχήματα, οι συσκευές επιδεικνύουν συγκεκριμένες αρχές μηχανικής. Το σιντριβάνι χρησιμοποιεί πολλές επαναστατικές τεχνικές για να επιτύχει το αποτέλεσμα, συμπεριλαμβανομένου ενός συστήματος βαρών που λειτουργεί ως αυτόματος διακόπτης, αλλάζοντας, κατά διαστήματα, το σχήμα του σιντριβανιού καθώς αλλάζει η πίεση του νερού. Για τους επόμενους αιώνες, συσκευές χρονισμού όπως αυτές, διέκριναν τους αδερφούς από τους διαδόχους τους, ενώ, παρόμοιες έννοιες να άρχισαν να χρησιμοποιούνται ευρέως τον 15ο αιώνα.
Στους αιώνες που ακολούθησαν, πολλοί εξέχοντες επιστήμονες δεν κατάφεραν να φτάσουν τα τεχνικά πρότυπα που πέτυχαν οι Banū Mūsā. Ισλαμικοί μηχανικοί που ανέπτυξαν σκάφη και διανομείς νερού τον 13ο αιώνα δεν μπόρεσαν να ταιριάξουν με την προηγμένη χρήση υδροστατικών και αεροστατικών που επιτεύχθηκε στο Βιβλίο των αδερφών, καταφεύγοντας αντ' αυτού σε απλά σιφόνια για να επιτύχουν ορισμένα αποτελέσματα.
Μετά τη δημοσίευση του έργου των Banū Mūsā, τα αδέρφια παρέμειναν στην πρώτη γραμμή της δημόσιας ζωής. Τα μεταγενέστερα επιτεύγματά τους περιελάμβαναν τον ακριβή υπολογισμό της περιφέρειας της Γης και της διάρκειας του ηλιακού έτους. Ο κόσμος θεώρησε ότι είχαν απίστευτες ικανότητες που οι αδελφοί κλήθηκαν να σχεδιάσουν νέα κανάλια και πόλεις ή να εκτιμήσουν το μέγεθος ενός στρατού εισβολής.
Περίπου 300 χρόνια μετά την ολοκλήρωση του Βιβλίου των Ευφυών Συσκευών, ένας μογγολικός στρατός με επικεφαλής τον Ουλαγκού Χαν (Hulagu Khan), εγγονό του Τζένγκις Χαν, έφτασε στις πύλες της Βαγδάτης και, ο Οίκος της Σοφίας μαζί με μεγάλο μέρος της υπόλοιπης πόλης, καταστράφηκε. Εκσφενδόνισαν τόσα πολλά βιβλία στον ποταμό Τίγρη που, λέγεται ότι, το ποτάμι ήταν μαύρο από το μελάνι.
Στους αιώνες που ακολούθησαν, πολλοί εξέχοντες επιστήμονες δεν κατάφεραν να φτάσουν τα τεχνικά πρότυπα που πέτυχαν οι Banū Mūsā. Ισλαμικοί μηχανικοί που ανέπτυξαν σκάφη και διανομείς νερού τον 13ο αιώνα δεν μπόρεσαν να ταιριάξουν με την προηγμένη χρήση υδροστατικών και αεροστατικών που επιτεύχθηκε στο Βιβλίο των αδερφών, καταφεύγοντας αντ' αυτού σε απλά σιφόνια για να επιτύχουν ορισμένα αποτελέσματα.
Μετά τη δημοσίευση του έργου των Banū Mūsā, τα αδέρφια παρέμειναν στην πρώτη γραμμή της δημόσιας ζωής. Τα μεταγενέστερα επιτεύγματά τους περιελάμβαναν τον ακριβή υπολογισμό της περιφέρειας της Γης και της διάρκειας του ηλιακού έτους. Ο κόσμος θεώρησε ότι είχαν απίστευτες ικανότητες που οι αδελφοί κλήθηκαν να σχεδιάσουν νέα κανάλια και πόλεις ή να εκτιμήσουν το μέγεθος ενός στρατού εισβολής.
Περίπου 300 χρόνια μετά την ολοκλήρωση του Βιβλίου των Ευφυών Συσκευών, ένας μογγολικός στρατός με επικεφαλής τον Ουλαγκού Χαν (Hulagu Khan), εγγονό του Τζένγκις Χαν, έφτασε στις πύλες της Βαγδάτης και, ο Οίκος της Σοφίας μαζί με μεγάλο μέρος της υπόλοιπης πόλης, καταστράφηκε. Εκσφενδόνισαν τόσα πολλά βιβλία στον ποταμό Τίγρη που, λέγεται ότι, το ποτάμι ήταν μαύρο από το μελάνι.
Ανακατασκευή του μουσικού αυτομάτου των αδελφών Banū Mūsā, που δημιουργήθηκε για την έκθεση Allah’s Automata στο ZKM, Κέντρο Τέχνης και Μέσων στην Καρλσρούη, Γερμανία
Όμως η λεηλασία της Βαγδάτης δεν ήταν το τέλος για το αριστούργημα των Banū Mūsā. Το βιβλίο είχε αντιγραφεί και διανεμηθεί ευρέως και είχε χρησιμοποιηθεί ως ακαδημαϊκή πηγή από άλλους μελετητές της Χρυσής Εποχής. Όταν έπεσε το χαλιφάτο, το βιβλίο είχε φτάσει και στην Ευρώπη μέσω της Ισλαμικής Ισπανίας.
Σήμερα, ελάχιστα χειρόγραφα φιλοξενούνται σε φημισμένα μέρη σε όλο τον κόσμο, με τα τρία πληρέστερα παραδείγματα να βρίσκονται σε βιβλιοθήκες στο Βατικανό, το Βερολίνο και την Κωνσταντινούπολη.
Ίσως, το όραμα των Banū Mūsā αποδεικνύεται καλύτερα με τη μορφή του μηχανικού τους φλάουτου. Θεωρούμενο ότι ήταν μια καινοτομία που προοριζόταν να καταπλήξει ξένους αξιωματούχους, το αυτόματο έπαιζε ένα όργανο σύμφωνα με μερικές οδηγίες που είχαν οριστεί μέσω μιας μεθόδου παρόμοιας με αυτήν που θα λέγαμε αργότερα, στην αυγή της Εποχής της Πληροφορίας, την διάτρητη κάρτα. Με απλά λόγια, αυτό σημαίνει ότι, τον 9ο αιώνα, τρία αδέρφια από τη Βαγδάτη ανακάλυψαν την πρώτη προγραμματιζόμενη μηχανή στον κόσμο, πάνω από μια χιλιετία πριν οι επιστήμονες στον δυτικό κόσμο ξεκινήσουν την ανάπτυξη του σύγχρονου υπολογιστή.
Σήμερα, ελάχιστα χειρόγραφα φιλοξενούνται σε φημισμένα μέρη σε όλο τον κόσμο, με τα τρία πληρέστερα παραδείγματα να βρίσκονται σε βιβλιοθήκες στο Βατικανό, το Βερολίνο και την Κωνσταντινούπολη.
Ίσως, το όραμα των Banū Mūsā αποδεικνύεται καλύτερα με τη μορφή του μηχανικού τους φλάουτου. Θεωρούμενο ότι ήταν μια καινοτομία που προοριζόταν να καταπλήξει ξένους αξιωματούχους, το αυτόματο έπαιζε ένα όργανο σύμφωνα με μερικές οδηγίες που είχαν οριστεί μέσω μιας μεθόδου παρόμοιας με αυτήν που θα λέγαμε αργότερα, στην αυγή της Εποχής της Πληροφορίας, την διάτρητη κάρτα. Με απλά λόγια, αυτό σημαίνει ότι, τον 9ο αιώνα, τρία αδέρφια από τη Βαγδάτη ανακάλυψαν την πρώτη προγραμματιζόμενη μηχανή στον κόσμο, πάνω από μια χιλιετία πριν οι επιστήμονες στον δυτικό κόσμο ξεκινήσουν την ανάπτυξη του σύγχρονου υπολογιστή.
από: atlas obscura
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου